Kaartje van het Schlieffen-Molkteplan.

Reeds in 1906 maakte men in Duitsland het Von Schlieffenplan op voor de verovering van België en Frankrijk. Nochtans had Pruisen en zo Duitsland het neutraliteitsverdrag van 1839 voor België ondertekend. Het bleek voor Berlijn een vodje papier. Zie op de kaart hoe men het westen en noorden van België in het plan links liet liggen.

Uit Bange Septemberdagen. De militaire activiteiten en wandaden van het Duitse leger tegen de burgerbevolking in Dendermonde in de periode van 4 september tot 8 oktober 1914, door Paul Putteman, Gedenkschriften van de Oudheidkundige Kring van het Land van Dendermonde, Vierde reeks, deel 31, Jaarboek 2013, 2014, pag. 167.

Artikel De aanloop naar de Grote Oorlog, met kaart van Europa, met aanduiding van juli-augustus 1914: 12 stappen naar Wereldoorlog I.

Uit De Oorlogskranten 1914-1918, deel 101, Florence uitgeverij N.V., 1991.

Affiche 'Aan het Belgische volk' (reproductie).

Deze affiche werd verspreid in de Belgische dorpen nabij de Duitse grens, op de dag van de Duitse inval, 4 augustus 1914. De bevelhebber van de Duitse troepen, generaal von Emmich, waarschuwt de burgers dat zij de soldaten niets in de weg mogen leggen. Het Duitse leger heeft immers geen slechte bedoelingen ten opzichte van België: het is slechts op weg naar Frankrijk, de echte vijand.
Er bestaan verschillende versies van de affiche: Franse, Duitse en deze tweetalige. Het Nederlands is, zoals u kunt lezen op de facsimile, op zijn zachtst gezegd van povere kwaliteit. De Duitse (?) vertaler heeft duidelijk letterlijk de tekst overgezet naar gebrekkig Nederlands.

Vroeg in de ochtend van 4 augustus staken de eerste Duitse verkenners te paard (de beruchte ulanen) de grens over, nabij het dorpje Gemmenich in de provincie Luik. De ruiters droegen in hun tas onderstaand bericht, dat zij voorlazen aan de verbijsterde Belgische bevolking. De boodschap werd later ook uit de lucht gestrooid vanuit kleine verkenningsvliegtuigjes, de Taubes. Nauwelijks een paar uur na de waarschuwing viel de eerste Belgische dode.

Document bij de uitgave De Oorlogskranten 1914-1918, deel 1, Segesoma, 2014.

België verkeert in oorlogstaat. Al de provinciën zijn in staat van beleg. Het leger staat te veld.
…

Uitgegeven te Brussel op 6 augustus 1914 door Luitenant-generaal, militaire gouverneur der provincie Brabant, L. Clooten.

Belgische en Duitse posities op 22 augustus 1914 (dus minder dan 3 weken na de Duitse inval in België).
Op deze kaart is duidelijk de sterke verdedigingsgordel omheen Antwerpen te zien. Het verklaart waarom men voor Dendermonde opteerde om de Schelde over te steken en zo die vestiging en ook het Belgische leger te omsingelen.

Uit Bange Septemberdagen. De …, door Paul Putteman, pag. 172.

Deze kaart toont duidelijk de snelheid waarmee het Duitse leger op 4 september Dendermonde veroverde. Men begon ten zuiden van Lebbeke om 4u30 en was al om 10 uur aan de Schelde. De forten om Dendermonde zoals Fort Rozenbroek aan de grens met Lebbeke en de haastig gegraven gracht rondom de stad plus de stadswallen bleken nutteloos.

Uit Bange Septemberdagen. De …, door Paul Putteman, pag. 175.

De cartoon op deze affiche (reproductie) illustreert hoe zeer de wereldopinie in augustus 1914 in bewondering stond voor de verbeten weerstand die België bood tegen een veel sterkere vijand. De sympathie voor de Belgen werd nog groter door de berichten over de terreur jegens de burgerbevolking Het heldhaftige Belgische optreden wordt in deze afbeelding verpersoonlijkt door koning Albert. De Duitse Kaizer merkt op: 'Zie je wel, je hebt alles verloren.' Albert antwoordt hierop: 'Maar niet mijn ziel'.

Facsimile van enkele kranten met het hoofdnieuws van de Duitse inval:

-  Vooruit, 4 augustus 1914    

-  Het Laatste Nieuws, 5 augustus 1914

-  Het nieuws van den dag, 6 augustus 1914

Documenten bij de uitgave De Oorlogskranten 1914-1918, deel 101, Florence Uitgeverij, 1994.

Sint-Pauluszaal (Processiestraat).

Gebouwd als parochiezaal in 1909-1910, op initiatief van enkele Opwijkse families, en in gebruik genomen in februari 1911 met de opvoering van het vermaarde Sint-Paulusspel.

Na de oprichting van de Katholieke Volksbond van Opwijck in 1914 huurde deze culturele, maatschappelijke en sociale vereniging de Sint-Pauluszaal per jaar.

Tijdens de oorlog was de Sint-Pauluszaal de opvangplaats bij uitstek voor de honderden vluchtelingen en geëvacueerden die in Opwijk verbleven (1914, 1917, 1918). De zaal werd bijwijlen zowat herschapen in een bestendig nachtasiel.
Toch diende de zaal ook nog voor vergaderingen en feesten.

'Passierschein' (reispas), 11 oktober 1914, voor Jozef Lindemans van Opwijk naar Grembergen en terug om de burgemeester van Grembergen te vergezellen.

Dank zij de bemiddeling van Louis Lindemans door de Duitsers afgeleverd om een 40-tal burgers uit Grembergen vastgehouden in een trein te Merchtem, terug naar huis te brengen. Onderweg werden zij gastvrij onthaald in het pensionaat Lindemans. Zij waren de eersten die door de puinen van Dendermonde doorgelaten werden en de laatsten die over de opgeblazen brug de Schelde overstaken.

Op 21 augustus 1914 trokken de eerste Duitse troepen de gemeente binnen: langs de Steenweg  in Mazenzele en langs de provinciale steenweg te Droeshout naar Aalst.

Nadat het Belgisch leger zich had teruggetrokken binnen de fortengordel van Antwerpen, kwamen hier dagelijks patrouilles van beide legers. Op 3 september dynamiseerden de Duitsers de kerktoren van Mazenzele en op 17 september staken ze de Lexismolen (Lepelstraat) in brand. Die maand dreunde het dagenlang kanonschoten en geweer- en mitrailleursvuur.

Kaart 3^e uitval uit Antwerpen. 26-27 september 1914.
De succesvolle derde uitval van het Belgische leger vanuit de vestiging Antwerpen. De eerste was nog in augustus toen Dendermonde nog niet bezet was. De tweede op 9 september toen men de stad bevrijdde.

De strijd tussen Belgische en Duitse troepen op en rond de grens tussen Opwijk (Eeksken) en Buggenhout (Opstal - Broekstraat en omgeving), 26-27 sept. maakte deel uit van de gevechten bij de derde uitval van Belgische troepen uit de vesting Antwerpen

Uit Bange Septemberdagen. De …, door Paul Putteman, pag. 176.

IJzeren torenkruis van de op 3 september 1914 gedynamiteerde torenspits van de kerk van Mazenzele.

Het kruis is vrij behoorlijk beschadigd, waarschijnlijk door de val van de torenspits.

Na het dynamiteren van de torenspits van de kerk van Mazenzele door de Duitse troepen op 3 september 1914, had Frans Van den Broeck, aannemer te Opwijk (Nijverseel) de klokkenstoel hersteld.

We zien hier zijn offerte van 19 juni 1916 en het ontvangstbewijs dd. 7 augustus 1916 voor betaling door de Kerkfabriek van 1.500 fr. 

Foto (bijgewerkt) van Lexismolen aan de Lepelstraat in Mazenzele, die door de Duitsers op 17 september 1914 werd afgebrand.
Deze datum staat vermeld in het parochieverslag van pastoor Oct. De Smet en in het oorlogsdagboek van Louis Lindemans. Andere bronnen melden 3 september (dus op dezelfde dag dat de spits van de kerktoren werd gedynamiseerd).
In zijn verslag vermeldt Pastoor De Smet de schade: 9.000 fr.

Windmolens dienden dikwijls als observatiepost en communicatiemiddel door de stand van de wieken.

Pensionaat Lindemans

In augustus-september 1914 werd het gebouwencomplex van het pensionaat Lindemans (Schoolstraat, toen Dorpsstraat) gebruikt als Rode Kruislazaret voor gekwetste soldaten, als toevluchtsoord voor vluchtelingen en voor het stallen van vee. Begin oktober vestigden de Duitsers er een 2-tal weken een veldlazaret.

Brief van het Belgische Rode Kruis aan Louis Lindemans, bestuurder van het pensionaat Lindemans (huidige Schoolstraat)

Rood Kruis van België
Brussel, 11 augustus 1914

Mijnheer,

Wij zijn erg erkentelijk voor de grote aandacht die ge hebt willen schenken aan de ongelukkige
soldaten en oorlogsslachtoffers, die door het Rood Kruis van Brussel worden geholpen.

Wij nemen akte van uw aanbod om een ambulance op te richten te Opwijk. Wij zullen uw voorstel overmaken aan het Medisch Comité, Verenigingsstraat 24, dat alleen hiervoor verantwoordelijk is.

Gelieve, Mijnheer, de verzekering ….
De voorzitter (get.) (onleesbaar)

Mijnheer Lindemans, provinciaal raadslid, Opwyck

Document van veldlazaret 1176p (instituut Lindemans Opwijk) met lijst van gekwetsten die op 27 september 1914 ter verzorging binnengebracht werden.

Alle binnengebrachte gekwetsten werden nog dezelfde avond afgevoerd, behalve de Belgische soldaat Daese (zie nrs. 40 en 41).

Bedankingbriefje van de Duitse legergeneesheer Dr Speyer aan het pensionaat Lindemans.
Vertaling:

Opwijk, 27.9.14.

In dit huis, het pensionaat Lindemans, werden op 26 en 27 september 1914 de wonden verzorgd van ongeveer 25 gewonde soldaten (Duitse en Belgische). Ze werden zeer goed behandeld, waarvoor ik hierbij alle betrokkenen hartelijk dank.

Dr Speyer, officier-geneesheer.

Onderaan: lm obigen Hause fanden wir einen kranken Soldaten vor, welcher.... De tekst houdt hier op, maar het betreft blijkbaar de reservist Gustav Radlach, lijdend aan longontsteking, die op 23 oktober 1914 zou overgebracht worden naar het Kriegslazaret te Brussel, zoals blijkt uit een ontvangstbewijs van die datum.

Wagens van het veldlazaret op de binnenkoer van het pensionaat Lindemans.

Het is waarschijnlijk naar deze 'photographie' dat Louis Lindemans verwijst in zijn oorlogsdagboek 1914-1918 op 9 oktober 1914.  

26-27 september 1914: 'Man hat geschossen' - 't Eeksken in brand!
Het drama op Mansteen.

In het kader van de derde en laatste uitval van het Belgisch leger uit de vesting Antwerpen, werd de noordkant van Opwijk als het ware gevangen tussen het Belgisch (Lebbeke, Dendermonde, Buggenhout) en het Duitse leger (Opwijk, Merchtem, Asse).
Op de wijk 't Eeksken sloegen de Duitsers, onder het voorwendsel van 'Man hat geschossen', aan het platbranden van de huizen en aan het plunderen. De mannelijke inwoners van de wijk werden gevangen genomen en weggeleid naar Droeshout-Mansteen om gefusilleerd te worden. Frans De Keersmaecker werd doodgeschoten. De andere inwoners werden gespaard door de tussenkomst van Opwijkse gezagdragers, Opwijkse en Duitse geneesheren.

Kaart 3^e uitval uit Antwerpen. 26-27 september 1914.
De succesvolle derde uitval van het Belgische leger vanuit de vestiging Antwerpen. De eerste was nog in augustus toen Dendermonde nog niet bezet was. De tweede op 9 september toen men de stad bevrijdde.

De strijd tussen Belgische en Duitse troepen op en rond de grens tussen Opwijk (Eeksken) en Buggenhout (Opstal - Broekstraat en omgeving), 26-27 sept. maakte deel uit van de gevechten bij de derde uitval van Belgische troepen uit de vesting Antwerpen

Uit Bange Septemberdagen. De …, door Paul Putteman, pag. 176.

De ruines van het verwoest Eeksken, winter 1914-1915.

Het gaat over dat deel van het huidige Eeksken dat door de rechttrekking van de baan naar Buggenhout in 1939 afgesneden werd van de hoofdbaan, aan de huidige huizen nrs. 156-176.

Mevrouw Maria Caucheteux-Legroux (Jette, †), dochter uit het gezin Legroux-Aerts van de 'Verbrande Hoek' van 't Eeksken vertelt ons in dit document hoe zij het verhaal 27-28 september 1914 hoorde van haar ouders en verwanten. Met plannetje van 'de Verbrande Hoek'.

Divers

In een niet-gedateerde brief 'Over onze kerken' schrijft Scheutist Leon Lindemans aan zijn broer Paul (vrijwilliger, frontbrancardier) met fijnzinnige beschrijvingen en overwegingen over de door de Duitsers in de septemberdagen 1914 verwoeste en beschadigde kerken en kerktorens van de streek: Peizegem, Londerzeel, Opstal, Baasrode, Dendermonde, Sint-Gillis, Lebbeke, Baardegem, Opwijk, Mazenzele, Kobbegem, Bollebeek, Mollem, Asse, Droeshout.

Kopie van de brief en transcript uit de publicatie Getuigenissen van de «andere oorlog». Opwijk en Mazenzele (en omstreken) 1914-1918, Heemkring Opwijk-Mazenzele, 2004, pag. 277-279.

Belgische soldaten gesneuveld in Opwijk

Gegevensfiche (6 pag.) van de Belgische soldaat Charles Derkinderen, 2de regiment Jagers te voet, 4de Cie, 2de Bat., ° Kasterlee 08-08-1886, gesneuveld te Opwijk 27-09-1914, daarna herbegraven op de militaire begraafplaats van Dendermonde – zie nr. 35.

Zijn bidprentje vermeldt '… met een begraven te Buggenhout.' Hij werd inderdaad aanvankelijk begraven te Buggenhout, graf nr. 663.

Zijn overlijdensakte (opgemaakt op 20-12-1916 in Oost-Vleteren) vermeldt dat hij aan de opgelopen oorlogskwetsuren in Opwijk is gestorven.
Meer gegevens op de webpagina
http://www.kempenseklaprozen.be/noorderkempen/soldaten/derkinderen-carolus#tabs2.

Akte van overlijden van de Belgische soldaat Alfons Daese (D' Haese, gekwetst op 27 september 1914, overleden aan zijn verwondingen in het gesticht Lindemans (veldlazaret 1176p, huidige Schoolstrraat) op 28 september 1914.

Het is de enige overlijdensakte van een gesneuvelde soldaat op Opwijks grondgebied die wij vinden in het gemeentelijk register van de akten van de Burgerlijke Stand.

Hij werd aanvankelijk begraven op het kerkhof van Opwijk (zie dagboek Louis Lindemans woensdag 30 sept. 1914), daarna te Gent op de Westerbegraafplaats.

Affiche 'Hoe Engeland de Belgische Vluchteling verknecht'.
De Duitse bezetter gebruikte ze als propagandamiddel of psychologische beïnvloeding van de bevolking.

Dit exemplaar wordt bewaard in het gemeentelijk archief Opwijk.

De tekst is ééntalig. Op de tijdelijke tentoonstelling Vluchten voor de oorlog in het Flanders Fields Museum te Ieper (1 mei-22 augustus 2004) was een affiche te zien met schier dezelfde tekst maar dan wel in de drie talen (Nederlands, Frans en Duits). Deze droeg ook de aanduiding 'Zurich – 1ste december 1916'.

De tekst (transcript) van de hier getoonde affiche werd opgenomen in de publicatie Getuigenissen van de «andere oorlog». Opwijk en Mazenzele (en omstreken) 1914-1918, Heemkring Opwijk-Mazenzele, 2004, pag. 94-95.

Affiche 'Belgen! Leer Uw land dienen' (reproductie).

Deze affiche, uitgegeven in Den Haag en gericht naar de Belgische vluchtelingen in Nederland, wil de Belgen aan het lezen zetten. De opgelijste titels zijn stuk voor stuk veroordelingen van het Duitse optreden in 1914. Het Belgische Grijsboek is een verzameling diplomatieke documenten die geen twijfel liet over wie het internationale recht met de voeten had getreden in augustus 1914. Het 'herderlijk schrijven' van kardinaal Mercier bevatte passages die de Duitse gruweldaden tegen de Belgische burgerbevolking in de eerste oorlogsmaanden veroordeelde.

Al heel snel na de Duitse bezetting van België ontstond er een propagandastrijd met als doel de gebeurtenissen van 1914 te herinterpreteren. De Duitsers probeerden hun invasie in België en bezetting van het land een zweem van legitimatie te geven door te 'bewijzen' dat België niet zo neutraal was als het had laten uitschijnen (er zou voor de oorlog al een bondgenootschap met Engeland hebben bestaan). Ook wilde Duitsland zijn geweld tegen de Belgische burgerbevolking verantwoorden door te blijven hameren op de francs-tireurs (sluipschutters) die zouden hebben meegevochten.

De Belgische clandestiene pers en emigranten in onder andere Nederland wilden dan weer de herinnering aan het vreselijke oorlogsbegin levend houden. Zij blijven hameren op de onrechtvaardigheid van de bezetting.

Document bij de uitgave De Oorlogskranten 1914-1918, deel 9, Segesoma, 2014.

Artikel Land van broederliefde. Belgische kranten over Nederland, door Hans Boers.

Eind 1914 werd het voor de Belgische vluchtelingen in Nederland duidelijk dat ze daar nog wel even zouden moeten blijven. Begin 1915, richtten ze er eigen kranten op. Ook in bezet België schreven de kranten over de bijzondere band met de neutrale noorderbuur.

Document bij de uitgave De Oorlogskranten 1914-1918, deel 10, Segesoma, 2014.

Voorpagina van de reproductie van het dagblad De Vlaamsche Post (behorend tot de activistische pers) van zondag 2 mei 1915 (reproductie), grotendeels gewijd aan de bijzondere band met de neutrale noorderbuur die onder de oorlog zoveel Belgische (Vlaamse) vluchtelingen opving.

Document bij de uitgave De Oorlogskranten 1914-1918, deel 10, Segesoma, 2014.

Artikel 'Vluchtoord voor Belgen, in het Nederlands dagblad Trouw-de Verdieping,' 19 maart 2014.
Ook beschikbaar op internetpagina
https://www.trouw.nl/home/vluchtoord-voor-belgen~a8a0261f/

Zie ook het artikel De Belgische vlucht naar Nederland, op https://www.trouw.nl/home/de-belgische-vlucht-naar-nederland~aea41f5f/  

(Volledige) lijsten van Opwijkse en/of Mazelse vluchtelingen in onbezet België of het buitenland zijn ons niet bekend. Informatie over de vluchtelingen en hun verblijf in onbezet Vlaanderen, Nederland, Frankrijk, Engeland,… zijn vooralsnog betrekkelijk schaars.

Onder meer in diverse archiefverzamelingen in de landen met vluchtoorden is wel informatie voorhanden.
Op de website www.zeeuwsArchief.nl vindt men gegevens over 32 Opwijkse vluchtelingen in Zeeland (Nederland), met persoonsgegevens, scans van inschrijvingslijsten, individuele fiches,... Directe link:
http://www.zeeuwsarchief.nl/zoeken/?q=opwijk&tab=people.

Informatie over Opwijkse vluchtelingen vindt men ook op de website van Regionaal Archief Tilburg. Directe link: http://www.regionaalarchieftilburg.nl/zoek-een-persoon/
persons?ss=%7B%22q%22:%22opwijk%22%7D

En op de website van het Brabants Historisch Informatie Centrum (bhic). Directe link:

https://www.bhic.nl/memorix/genealogy/search?serviceUrl=%2Fgenealogie%2F%3Fq_text%3Dopwijk

We zien hier een kopie van enkele uittreksels uit inschrijvingslijsten, persoonlijke fiches,… van enkele Opwijkse vluchtelingen in Nederland.

De Duitsers zagen zich na de bezetting van België geplaatst voor een vorm van gedwongen samenleven en beperkte samenwerking die van hen niet te veel toegeeflijkheid vroeg en de Belgen enige waardigheid liet. Naast het Gouvernement-Generaal, dat de centrale militaire organisatie in het bezette land was, stelden de Duitsers een burgerlijke administratie in, de Zivilverwaltung die belast was met het dagelijks bestuur van het land.

Lijst van voor ons relevante Duitse verordeningen, met aanduiding (in kolommen) van het nummer van de verordening, de datum, paginanummer in de boekdelen en het onderwerp van de verordening.

De verordeningen sept. 1914-sept. 1918, kunnen geraadpleegd worden op de HOM-website met de directe link
http://heemkringopwijk.net/HOM-alg/WO_I/Dagelijks_leven/Duitse%20regelgeving/index.htm.

Kaartje 'België tijdens de bezetting', met vereenvoudigde aanduiding van de indeling van bezet België in het Generaal Gouvernement, het Etappengebied, het Operatiegebied en het Marinegebied. Met aanduiding van de locatie Opwijk en Mazenzele (rode stip).

Opwijk en Mazenzele lagen dus in het Generaal Gouvernement, tegen de grens met het Etappengebied. Naar het einde van de oorlog toe (oktober 1918), met de terugtrekking van de Duitse troepen oostwaarts en het verplaatsen van de frontlijn, kwamen onze dorpen ook in Etappengebied te liggen.

Uit de publicatie Tegen-Strijd. De beleving van de Eerste Wereldoorlog in het Land van Dendermonde, Erfgoedcel Land van Dendermonde en Davidsfonds, 2014.  

Opengeslagen verslagboek van de gemeenteraad Opwijk, 19 jan. 1912 – 18 okt. 1935.
Er zijn slechts een 25-tal vergaderingen tussen begin augustus 1914 (begin oorlog) en einde oorlog waarop agendapunten besproken worden die verband houden met de oorlogsomstandigheden en ‑aangelegenheden.

Het boek is opgeslagen op het verslag van de zitting van 4 nov. 1914 (lening voor betaling fam. soldaten, voeding, en werklozen).

Zie de transcriptie van de verslagen die handelen over de oorlogsomstandigheden en –aangelegenheden op de HOM-webpagina HOM-webpagina heemkringopwijk.net/HOM-alg/WO_I/Bronnen/

De Duitsers zagen zich na de bezetting van België geplaatst voor een vorm van gedwongen samenleven en beperkte samenwerking die van hen niet te veel toegeeflijkheid vroeg en de Belgen enige waardigheid liet. Het Gouvernement-Generaal, was de centrale militaire organisatie in het bezette land was. Het bezat de uitvoerende macht in het bezette België, echter met uitsluiting van het Etappengebied, waar het zuiver militaire belang primeerde. Daarnaast stelden de Duitsers een burgerlijke administratie in, de Zivilverwaltung die belast was met het dagelijks bestuur.

Vier jaar lang werden de mensen herinnerd aan de oorlog door het aanhoudend gebulder van de kanonnen in de verte. De mensen zagen vliegtuigen en zeppelins overvliegen.

Alles werd op bevel van de bezetter geïnventariseerd om te kunnen opeisen. De mensen leverden met tegenzin aan de vijand en probeerden de leveringen te vertragen of af te wenden. Dat alles kostte inwoners en de gemeente vaak fikse boetes en hele resems dreigementen. Door de opeising van auto's, fietsen, paarden en karren was het moeilijker zich te verplaatsen.

De smokkelactiviteiten met het Etappengebied

Door strengere Duitse regels waren er prijsverschillen met het Etappengebied en ontstonden er levendige smokkelactiviteiten aan de grens tussen Brabant en Oost-Vlaanderen. Door de prijsverschillen werd er ook druk gesmokkeld tussen platteland en stad. 

Aan het Nationaal Verweer (van de Raad van Vlaanderen - zie hoofdstuk 21 - Vlaamse Beweging en activisme in onze dorpen) gevraagde tussenkomst (dienstbetoon) in verband met een smokkelzaak van Mazelaar L. Van den Brand:

- brief van Petrus Sneppe, Briefwisselaar der Kolenverdeeling voor Vlaanderen – Dorp Mazenzele, aan August Borms, hoofd van het Nationaal Verweer (binnen Raad van Vlaanderen), dd. 24(?) aug. 1918. P. Sneppe vraagt aan A. Borms om tussenkomst (bij de Duitse overheid).

- brief (afschrift) dd. 29 aug. 1918 waarmee het Nationaal Verweer aan L. Van den Brand laat weten dat zaken van smokkelhandel niet mogen in aanmerking genomen worden.

Dossierstukken inzake de straf voor aardappelvervoer (smokkel?) vanuit Baardegem door de gebroeders Louis en Frans Sanders van Droeshout.

- brief van Frans Sanders, dd. 5 mei 1918 (?), aan de Raad van Vlaanderen (zie hoofdstuk 21 - Vlaamse Beweging en activisme in onze dorpen).

- bemiddelingsbrief aan de Verwaltungschef dd. 11 juni 1918 (handgeschreven en uitgetypte versie)

- antwoord van ven Der Zivilkommissar für Gross-Brüssel aan de Raad van Vlaanderen, dd. 28 juni 1918.
Hij kan aan het bemiddelingsverzoek geen gevolg geven en stelt dat er een genadeverzoek kan ingediend worden bij de General-Gouverneur.

Personal-Ausweis (Eenzelvigheidsbewijs) –originelen en fotovergrotingen- van enkele Opwijkenaren en Mazelaars: Josephus Franciscus De Smet (burgemeester van Mazenzele, 20 mei 1915), Céline Moens (vrouw Louis Geeurickx, Singel, 10 november 1915), Jean Baptist Meskens (Neerveldstraat, 10 november 1915), Maria Meskens (Neerveldstraat, 11 november 1915), Van de Voorde Nathalie (vrouw Jean Baptist Meskens, Neerveldstraat, 11 november 1915).

Op de achterzijde lezen wij, in de drie talen Duits, Nederlands, Frans):

De beambte, die het bewijs aflevert, draagt door zijne handteekening de volle verantwoordelijkheid voor de juistheid der aangiften.

In geval hij de persoonlijkheid niet buiten twijfel vermag vast te stellen, moet hij deze door de getuigenis van twee onbesproken getuigen door hunne handteekening laten bevestigen In geval een volstrekte zekere vaststelling van de persoonlijkheid tegenover de afleverenden beambte niet kan verschaft worden, zoo moet de beambte het bewijs, volgens de aangifte des belanghebbenden invullen en daarbij doen opmerken, dat hem het onderzoeken van de aangifte onmogelijk was.

Personalausweis (Eenzelvigheidsbewijs) van Petrus Van den Eede, Meldert (na zijn huwelijk in Mazenzele).

Dit eenzelvigheidsbewijs werd uitgereikt in het Etappebebied en had een duidelijk andere formulering als die uitgereikt bijvoorbeeld in Opwijk (buiten het Etappebebied), zowel langs de voorzijde als de achterzijde. De rode stempel E.4. staat voor Etappe van het 4de Duitse leger en het Marinekorps Gent-Brugge.

Het 'Meldeamt'

De bezetter wilde beletten dat (jonge) mannen –meestal langs Holland- het frontleger zouden vervoegen. Vanaf maart 1916 richtten ze voor hen de eerste verplichte maandelijkse schouwingen ('Meldeamt') op de Kommandanturen in, aanvankelijk voor de jongelingen geboren in 1899 en 1900. Dit werd later uitgebreid.

Voor- en achterzijde van de meldingskaart van Petrus Van den Eede, Meldert (na zijn huwelijk in Mazenzele).

Petrus meldde zich in Aalst (Etappebebied) van 24 maart 1917 tot 18 oktober 1918 in totaal 20 keer.

Patrouillediensten - organisatie van bewakingsdiensten, politie, gendarmerie,...

De Duitse bezetter hechtte veel belang aan een degelijke organisatie van politie- en bewakingsdiensten. De gemeenten moesten vooral patrouillediensten organiseren om diefstal van veldvruchten en hout te verhinderen.

Verplichte vervoer (verplaatsings)documenten

Tewerkstelling werklozen

Vanaf 1915 begon de werving voor vrijwillige tewerkstelling in Duitsland, waar een tekort aan werkkrachten was, terwijl er in België grote werkloosheid woedde. In mei 1916 legde de bezetter voor werklozen een verplichte tewerkstelling in Duitsland op. De burgers boden hevig weerstand en de gemeenten begonnen werken van openbaar nut om te beletten dat werklozen werden opgeëist.
Naast het onderhoud van wegen,… was de herinrichting en het heraanplanten met bomen op het kerkhof rond de Opwijkse St.-Paulus kerk een project waar de gemeente veel werklozen voor een tijd kon tewerkstellen.

Postverkeer

Het postverkeer werd gecensureerd en drastisch ingeperkt. Brieven moesten voortaan open verzonden worden en van Duitse zegels voorzien. Post werd ontmoedigend zeldzaam en het meeste nieuws was waardeloos. De militaire berichtgeving stelde zelden vrolijk. Overal in het land dienden de postduiven ingeleverd te worden.

Oorlogspostzegels.

Kopie van pagina's uit de officiële postzegelcatalogus 1974, met de postzegels van de Duitse Bezetting (Belgische zegels met opdruk 'Belgien' en de nieuwe waarde): 1 oktober 1914, 1 mei 1916 en 1 december 1916 ('Etappengebied').

De pers onder de bezetting

Bij het uitbreken van de oorlog stelde de Belgische overheid al in september 1914 de censuur in om te vermijden dat de invallers inlichtingen zouden krijgen over troepenbewegingen. In de dagbladen waren er dan ook veel blanco ruimten te vinden. Ook de Duitse bezetter censureerde de pers. Ze gebruikten ook de gecensureerde pers om hun oorlogsdoeleinden te promoten. De meeste Belgische bladen hadden geweigerd zich aan de Duitse censuur te onderwerpen en hadden de publicatie gestaakt. Onze mensen bleven dus voor een groot gedeelte gedurende meer dan vier jaar verstoken van objectief nieuws langs de geschreven pers. Uiteraard verschenen wel Duitse (propaganda) bladen en de Duitse aanplakbiljetten in de straten. Het ontmoedigende effect van de gecensureerde pers werd bestreden door het vaderlandse verzet met enige sluikpers.

Nummers van het weekblad Vlaamsch Leven: Zelfstandig Vlaams Geïllustreerd Weekblad, 1916.

Het tijdschrift was in 1915 opgericht door de journalist Octaaf Steghers en de flamingantische dichter Willem Gijssels en verscheen te Brussel van 3 okt. 1915 tot 20 okt. 1918.
Het blad was uitgesproken activistisch: het bevatte tal van bijdragen over onder meer grote Vlamingen, eerste gedichten van toenmalige jongeren, proza en liederen,, een aantal bijdragen van flamigantische inspiratie, de vernederlandsing van de universiteit te Gent, Vlaamse kunst, cultuur en folklore, bijdragen over de oorlogsgebeurtenissen en –omstandigheden, de Vlaamse werking in de Duitse krijgsgevangenkampen,…

Bijdragen 'De clandestiene pers in de Grote Oorlog' door Emmanuel Debruyne, en 'De gecensureerde pers in de Grote Oorlog' door Axel Tixon, van de website The Belgian War Press

(https://warpress.cegesoma.be/nl).

Reeds tijdens de oorlog en onmiddellijk erna trachtten zowel de particulieren als de gemeenteoverheid, schadevergoeding te ontvangen voor de geleden oorlogsschade: de materiële schade aan gebouwen (o.a. scholen en station), goederen en wegen, de persoonlijke schade (verminkingen,..), de door de Duitsers opgelegde boeten, de diefstallen van de legers, de opeisingen door de bezetter,...
Het valt op dat het vooral mensen zijn van ‘t Eeksken en mensen die woonden of eigendommen hadden aan de grote steenwegen die schadeclaims indienden. Tussen al die aanvragen zaten er wellicht ook een aantal waarvan het bedrag van de geleden schade overdreven was.

Diverse schadeaangiften voor opeisingen, plunderingen en verwoestingen in Opwijk in de septemberdagen 1914.
Het valt op dat het vooral mensen zijn van 't Eeksken –de gevechtszone van eind september 1914- en mensen die woonden of eigendommen hadden aan de grote steenwegen (Klei, huidige Steenweg op Vilvoorde, uiteraard in verband met doortrekking van de troepen) die schadeclaims indienden.

Het was dan aan de gemeenteadministratie om al die aanvragen te bundelen, te ordenen, eventueel te evalueren,…

Of de gevraagde schadevergoedingen ooit helemaal werden uitbetaald is natuurlijk een andere kwestie.

Becijferde schadeaangifte (met bijvoegsel) door Fernand Wynants (notaris te Opwijk), dd. 19 augustus 1915.

Tijdens het verblijf van de Duitsers werden onder meer 416 flessen wijn, een 40-tal kisten sigaren, een fototoestel, … weggenomen in zijn woonhuis ('t Kasteeltje).

Bezet België bracht onvoldoende voedsel voort voor de behoeften van zeven miljoen inwoners en de bestaande voorraden waren vlug uitgeput Met de toestemming van de bezetter werd het 'Nationaal Hulp- en Voedingscomité' (NHVC) opgericht. Het zorgde voor import uit de Verenigde Staten van levensmiddelen, die uitsluitend voor de Belgische bevolking waren bestemd. Toen Amerika in 1917 zelf in oorlog kwam, werd de controle over de Amerikaanse leveringen waargenomen door een Nederlands-Spaanse commissie. Tevergeefs trachtten de Duitsers vat te krijgen op de organisatie. Toen dat niet lukte begonnen de bezetters opeisingen te doen. Ondanks alle inspanningen bleek de bevoorrading nog onvoldoende zodat de Belgische bevolking toch geplaagd werd met ondervoeding of zeer dure smokkel. Tot 40% van de bevolking was aangewezen op voedselhulp.

Affiche 'Honger!' (reproductie)

De Verenigde Staten waren jarenlang de belangrijkste weldoener voor het noodlijdende België. Aan het hoofd van de Commission for Relief in Belgium stond toekomstig Amerikaans president Herbert Hoover. Veel van het voedsel in de schepen die België bevoorraden, kwam van de andere kant van de Atlantische Oceaan.
Op deze Amerikaanse affiche zien we een Belgische moeder met een baby en twee ondervoede kinderen. Honger, staat er simpelweg onder de Illustratie. 'Al drie jaar bestrijdt Amerika de hongersnood in België. Eet nog minder graan, vlees, vetten en suiker, zodat wij kunnen blijven schepen met voedsel sturen.' De Belgen hadden dit voedsel meer dan nodig.

Document bij de uitgave De Oorlogskranten 1914-1918, deel 31, Segesoma, 2014.

Affiche 'Het weezenbloempje' (reproductie).

Als de nationale overheid in het buitenland verblijft, kan zij natuurlijk niet aan alle noden van tiaar bevolking tegemoetkomen. Allerlei organisaties, met als grootste het Nationaal Hulp- en Voedingscomité probeerden het ontbreken van een door een centrale overheid georganiseerde hulpverlenging op te vangen.

De affiche gaat uit van het Nationaal Werk der Oorlogswezen, dat op zondag 16 juni 1918 een bloemenverkoop organiseert ten bate van de oorlogswezen. Eigenaars van bloemstruiken 'worden dringend verzocht hun bloemenoogst van één dag aan het werk te schenken'. De hele oorlog lang wordt er een beroep gedaan op de solidariteitsgevoelens van de Belgen.

Document bij de uitgave De Oorlogskranten 1914-1918, deel 47, Segesoma, 2014.

Affiche 'Medelijden met de Belgen' (reproductie).

Verschillende Belgen in ballingschap waren begaan met het lot van hun landgenoten in het bezette vaderland. Ook ministers en andere hoogwaardigheidsbekleders ijverden in het buitenland, bij de geallieerde en neutrale landen, voor steun aan de onderdrukte Belgen.
Op deze mooie affiche zien we dat de Belgen honger lijden. Daarom organiseert de Alliance Franco-Belge een 'artistieke tombola' in Parijs (1915). Onder de ereleden bevindt zich Emile Vandervelde, die als eerste socialist in januari 1916 minister zal worden in de nieuwe regering van nationale eenheid. Ook zijn vrouw was actief in de liefdadigheid, zoals te lezen in Belgisch Dagblad: zij leest in de Sorbonne verzen voor 'ten voordeele van de Belgische vluchtelingen'.

Document bij de uitgave De Oorlogskranten 1914-1918, deel 21, Segesoma, 2014.

De bevoorrading in Opwijk en Mazenzele

Van het Nationaal Hulp- en Voedselcomité tot de plaatselijke comité’s

Uithangbord 'Nationaal Hulp en Voedingskomiteit. Comité Hispano-Neérlandais pour la protection du ravitaillement. C. R. B.'.

Het betreft hier een uithangbord van één van onze buurgemeenten.
Het was verplicht om dergelijk bord te plaatsen aan elk plaatselijk 'gemeentemagazijn', waar voedsel verdeeld werd. In Opwijk was dit de (oude) Waag.
De provinciale en regionale (Asse) controlediensten moesten bij herhaling aandringen bij de plaatselijk comités om dergelijk bord goed zichtbaar te plaatsen.

De vermelding 'Comité Hispano-Neérlandais' wijst erop dat de tekst van het bord aangebracht werd na de deelname van de Verenigde Staten aan de oorlog (april 1917 – zie hierboven). Door de achtergrondverflaag van het bord (180° gedraaid) ziet men nog vaag de vroegere tekst 'Comité National de Secours en d'Alimentation – Nationaal Hulp en Voedingscomitee …'.

Meelzak met borduursel 'OPWIJCK BRENGT HULDE & DANK AAN AMERIKA'.

Dergelijke zakken werden in Amerika verkocht als 'souvenirs van bezet Europa, met opbrengst voor de steunorganisaties.

Op de achtergrond leest men …to the Belgians. From the city of St. Catharines. Ontario. And Vicinity, Canada.  De meelzak zou dus van Canadese afkomst zijn.   

De meelzak zou dus van Canadeze afkomst zijn (waarop dan wel de Amerikaanse en de Belgische vlag werd geborduurd).  

Herinneringsmedaille in verzilverd brons 'Souviens Toi./COMITé PROVINCIAL de SECOURS et D'ALIMENTATION pour LE BRABANT – 1914-1919'.

Diameter: 70 mm. Gesigneerd: G. Devreese.

Opwijk

Groepsfoto van enkele leden van het Opwijks Hulp- en Voedingscomité.

V.l.n.r.: gemeentesecretaris Adolf Heyvaert, R. Drouard (vertegenwoordiger van de geëvacueerden van Halluin), politiecommissaris Rombauts en M. Bouville.

De omvangrijke groepen geëvacueerden uit Halluin (meer dan 10% van de eigen bevolking) had haar vertegenwoordigers in het plaatselijk Steun- en Voedingscomiteit. Voor Opwijk waren dat R. Drouard (bediende) –zie foto- en V. Provost (wever). Voor Mazenzele waren dat, voor de Franse geëvaceerden C. Prunez (werkman) en voor de Belgische geëvacueerden M. Benenage (dokter).

Foto van de het toenmalig (oude) gebouw van de aan de Singel/Kattestraat, foto ca. 1930, maar zo zag de Waag er ook uit in 1914-'18.

Tijdens WO I was in de (oude) Waag het plaatselijk Hulp- en Voedselcomité (het 'Komiteit') gevestigd (administratie, stapelplaats en uitreiking van de goederen aan de noodhebbende bevolking).
Ook het Opwijks Sint-Vincentiusgenootschap, dat enorm veel hulp leverde aan de noodlijdende bevolking, had er bijwijlen haar stek.

Mazenzele

Volgens dit document kregen niet minder dan 53 van de ca. 180 Mazelse huisgezinnen hulp van het plaatselijk Hulp- en Voedselcomiteit.

Diverse verslagen en andere documenten in verband met de controle op de werking van het lokale comité door instanties van het regionale, provinciale en nationaal niveau Hulp- en Voedselcomité.

Let op het behoorlijk groot aantal (herhaalde) opmerkingen in verband met de samenstelling van het lokaal comité, haar werking en steunverlening, het gebrek aan (interne) controles, haar gebrekkige werkingslocaties en uitrusting,…

Een aantal documenten hebben het ook over de bijzondere regeling van steunverlening voor de Franse geëvacueerden in Opwijk.

Een aantal documenten hebben het specifiek over een zaak van mogelijk verdwenen of niet-traceerbare hulpgoederen in het station van Opwijk, december 1918. Zie hieromtrent o.m. het document Pro-Justitia opgesteld door de Opwijkse stationschef Jan Ocula, in dienst als politie opziener bij de rechtbank van eerste aanleg te Brussel, 10 december 1918.

Diverse verslagen en andere documenten in verband met de controle op de werking van het lokale comité door instanties van het regionale, provinciale en nationaal niveau Hulp- en Voedselcomité.

Let ook hier, zoals voor Opwijk, op het behoorlijk groot aantal (herhaalde) opmerkingen in verband met de samenstelling van het lokaal comité, haar werking en steunverlening, het gebrek aan (interne) controles, haar gebrekkige werkingslocaties en uitrusting,…

Opwijk

Mazenzele

Sint-Vincentiusgenootschap Mazenzele.
Verslag- en rekeningenregister van het genootschap 'Begonnen den 2 December 1894', tot 16 mei 1915.

Getoonde pagina's: 7 februari 1915 en 7 maart 1915.

Voor de oorlog verdiende een arbeider ongeveer 2 fr. per dag. Tegen de prijzen van vandaag stemt dit overeen met 15 €. Tijdens de oorlog verviervoudigden de gemiddelde prijzen zodat de koopkracht sterk daalde en de mensen het grootste deel van hun inkomen moesten besteden aan voeding en verwarming. Het voornaamste voedsel, brood, werd schaarser en roggebrood verving tarwebrood. Het aandeel van aardappelen in de voeding nam toe, net zoals groenten en fruit en ingevoerde eetwaren zoals rijst. Melk en boter werden schaars en duur. Vooral vlees was niet te betalen en werd vervangen door ingevoerd spek en vet. Suiker werd vooral gebruikt om confituur te maken. Textiel en schoeisel werden herbruikt. Om zich te verwarmen moest men rekenen op hout en schaarse aanvoer van steenkolen.

In Mazenzele werd in 1916 de schoolsoep georganiseerd (Mazenzele). In november 1916 werd gestart met de schoolmaaltijd. Ze bestond uit een snede brood met reuzel. De schoolmaaltijd werd na de vakantie (1917) gratis voor alle kinderen. De kinderen kregen dan één biscuit Delacre, die om 9 ½ uur gegeven wordt. In september 1918 was er een probleem met de schoolkoeken, die in kapotte kisten toekwamen. Alleen hulpbehoevenden kregen de koeken nog gratis.

Foto van schoolmaaltijd (Biscuit Scolaire Delacre –Vilvoorde-, Couque Scolaire), met samenstelling, uit Compte rendu des opérations du Comité Provincial de Secours et d’Alimentation pour le Brabant au 31 Décembre 1918, uitgegeven door het Comité Provincial de Secours et d’Alimentation pour le Brabant.

Koken in oorlogstijd.

Zelf eten kweken of vinden, koken met een minimum aan ingrediënten en aan energie, restjes verwerken tot een feestmaal, koken van nieuwe ingevoerde producten, en wat overbleef bewaren voor later.... Dat waren toen de zorgenpunten in de alledaagse keuken van hier bij ons.

Tijdens de oorlog verschenen tal van brochures, kookboeken en culinaire gidsen die tips en adviezen verstrekten over efficiënte landbouwproductie, de oorlogskeuken en 'rationele voeding'. De publicaties waren eenvoudig en goedkoop: er waren weinig tot geen illustraties, men gebruikte vaak één lettertype en ze werden gedrukt op licht papier.

Wij zien hier een kopie van de vooromslag van een 12-tal oorlogskookboekjes uitgegeven in Vlaanderen onder de oorlog en een kopie van de volledige inhoud van dergelijke oorlogskookboekjes.

De volledige inhoud van 12 kookboekjes en ruime achtergrondinformatie over koken in oorlogstijd vindt men op de webpagina's 'De smaak van onder de oorlog. Koken in oorlogstijd.': www.heemkringopwijk.be/wo1/koken_in_oorlogstijd.htm.

De Belgische economie kreeg zware klappen door de blokkade tegen Duitsland en de vorderingen van de bezettende macht. Het land werd een zeer zware oorlogsbelasting van veertig miljoen frank per maand opgelegd, plus periodiek eenmalige heffingen. De gemeenten kregen strafheffingen opgelegd als ze zich op het een of ander punt weerspannig betoonden tegenover de bezetter.

Affiche 'Duitsch geld in België' (reproductie).

Officiële Duitse affiche die de invoering aankondigt van Duitse marken als wettig betaalmiddel in de bezette streken. De wisselkoers werd vastgelegd op 1 mark tegenover 1,25 Belgische frank, en dat zou zo blijven tot het einde van de oorlog.

Na de inval heerste er een monetaire chaos in het bezette België. Op een gegeven ogenblik waren er maar liefst vier verschillende munteenheden in omloop: de oude Belgische franken van de Nationale Bank, Duitse marken, lokaal noodgeld uitgegeven door gemeenten, en het nieuwe Belgische geld uitgegeven door de privébank Société Générale, met toestemming van de Duitsers.

De 3-talige affiche, gedateerd 3 oktober 1914, is ondertekend door toenmalig gouverneur-generaal Colmar von der Goltz, die al snel België zou omruilen voor Turkije. Hij werd eind november vervangen door generaal Moritz von Bissing. De gouverneur-generaal stond aan het hoofd van de Duitse militaire regering in België, maar was ook verantwoordelijk voor burgerlijke zaken als de economie.

Facsimile-document bij de uitgave De Oorlogskranten 1914-1918, deel 6, Segesoma, 2014.

Diverse documenten in verband met de vraag van Opwijkse landbouwers om vroeger te mogen malen omdat de oogst van vorig jaar opgegeten is. Juli 1918.

Brief van Jos. Verdoodt, Doortstraat Opwijk, dd. 16 juni 1918, aan August Borms, inzake aardappelteelt, de criminaliteit en de toestand van de landbouw. 6 juni 1918.

De Kerk bleef symbolisch verzet bieden tegen de bezetter met missen voor de gesneuvelden, vaderlandse liederen en Brabançonnes op het orgel en gebeden voor de koning. Kardinaal Mercier speelde een cruciale rol als morele tegenkracht tegen het Duitse bezettingsleger met zijn herderlijke brieven. De herderlijke brief  'Vaderlandsliefde en standvastige lijdzaamheid' van kerstmis 1914 werd overal afgelezen, spijts het verzet van de Duitsers.

Affiche 'Kardinaal Mercier beschermt België' (reproductie).

Franse affiche uit 1916 met kardinaal Désiré-Joseph Mercier in volornaat die zijn lijdende België beschermt. De afbeelding is van de hand van de Franse schilder Charles Fouqueray. De affiche werd uitgegeven in Parijs.

Kardinaal Mercier, hier in vol ornaat, groeide tijdens de oorlog uit tot een internationale bekendheid. Hij pleitte bij de neutrale landen voor voedselhulp, nam in zijn herderlijke brieven geen blad voor de mond en kreeg meermaals last met de Duitse bezetter. Op de affiche zien we de kardinaal beschermend zijn hand houden boven lijdende vrouwen en onder een wapperende Belgische vlag. De vrouw links is geketend; een verwijzing naar de bezetting van België.

Document bij de uitgave De Oorlogskranten 1914-1918, deel 7, Segesoma, 2014.

Geloofsbeleving

Afdruk van de publicatie 'Herderlijke brief van zijnen Eminentie Kardinaal MERCIER – Aartsbisschop van Mechelen – VADERLANDSLIEFDE EN STANDVASTIGE LIJDZAAMHEID – Vermeerderd met het protest over zijn gevangenneming', uitgegeven door B. Lenfring, Amsterdam, 1915.

In deze herderlijke brief  'Vaderlandsliefde en standvastige lijdzaamheid' ('Patriotisme et Endurance') van Kerstmis 1914 hield de kardinaal zijn gelovigen voor dat zij 'in het diepste van hun ziel' de bezettende macht achting noch gehoorzaamheid verschuldigd waren: deze kwamen alleen 's lands wettige en gekozen gezag toe. Mercier maakte daarmee op de bevolking een verpletterende indruk.
Ondanks het verbod door de Duitsers, werd hij toch voorgelezen in zowat alle Belgische kerken en ruim verspreid.

Opengeslagen verslagboek (afroepboek) nov. 1916-begin feb. 1921 van de Sint-Paulusparochie.

Hierin werden alle mededelingen die gebeurden in de kerk (bij de missen,…) keurig chronologisch ingeschreven. Er worden heel wat berichten vermeld i.v.m. oorlogsgebeurtenissen (bijzondere kerkdiensten, gesneuvelde soldaten, vluchtelingen in de parochie,…).

De volledige transcriptie van het boek vindt met op de HOM-webpagina http://heemkringopwijk.net/HOM-alg/WO_I/Dagelijks_leven/Bronnen/verslagboek_sint-paulus_opwijk -fr.htm.

Opengeslagen boek Bestelde missen, Sint-Paulus Opwijk, sept. 1913-nov. 1916.

Vanaf begin sept. 1914 al (getoonde pagina's) staan er bestelde missen vermeld voor de gesneuvelde soldaten, meestal vanwege buurtgroeperingen.

De Congregatie van de Zusters van Sint-Vincentius a Paulo te Opwijk

Het nieuwe klooster, gebouwd in 1902-1904 (enkel de vleugel langsheen de straat naar Droeshout - huidige Kloosterstraat).

Deze prentbriefkaart werd onder de oorlog verstuurd (Duitse postzegels met opdruk 'Belgien') door een zekere Fr Mandale(?) Joseph, Dorpstraat Opwijk (pensionaat Lindemans?) aan Gaston Samyn in Sint-Truiden.

De parochieverslagen over WO I

Reeds in het begin van de oorlog vroegen de respectievelijke bisdommen aan de parochiepastoors een verslag te schrijven over de oorlogsgebeurtenissen in hun parochie en dit over te maken aan het bisdom.
De vraag werd blijkbaar herhaald bij het einde van de oorlog in 1918.
De bisdommen stelden een duidelijke Vragenlijst en stofindeling voor.

Wij zien hier een fotoafdruk van de eerste pagina en het volledig transcript van het parochiaal verslag van Opwijk Sint-Paulus (van pastoor Aug Van der Velpen) en van Mazenzele (van pastoor Oct. De Smet), uit de publicatie Getuigenissen van de «andere oorlog»…., 2004, pag. 242-251.

De Opwijkse geneesheren en de veearts konden tijdens de oorlog blijven werken. Ook het gasthuis voor zieke en behoeftige oude mensen en wezen en de pokinenting werkten voort.

In Mazenzele kwam er hulp van een uit Wervik geëvacueerde dokter. Het Rode Kruis zorgde in het begin van de oorlog in het pensionaat Lindemans voor de gewonde burgers en soldaten.

In Mazenzele werd in 1916 de schoolsoep georganiseerd (Mazenzele). In november 1916 werd gestart met de schoolmaaltijd. Ze bestond uit een snede brood met reuzel. De schoolmaaltijd werd na de vakantie (1917) gratis voor alle kinderen. De kinderen kregen dan één biscuit Delacre, die om 9 ½ uur gegeven werd. In september 1918 was er een probleem met de schoolkoeken, die in kapotte kisten toekwamen. Alleen hulpbehoevenden kregen de koeken nog gratis.

Foto van schoolmaaltijd (Biscuit Scolaire Delacre –Vilvoorde-, Couque Scolaire), met samenstelling, uit Compte rendu des opérations du Comité Provincial de Secours et d’Alimentation pour le Brabant au 31 Décembre 1918, uitgegeven door het Comité Provincial de Secours et d’Alimentation pour le Brabant.

Boekerij

Verenigingen

Sint-Vincentiusgenootschappen, Opwijk en Mazenzele

Zie in het hoofdstuk 09 - De bevoorrading van de bevolking, de armoede, de hulporganisaties.

De Katholieke Volksbond

Opengeslagen verslagboek van de Opwijkse Katholieke Volksbond. Het verslag van de bestuursvergadering van 23 juni 1914 wordt getoond.
Daarna volgen er in het verslagboek een aantal blanco pagina's, tot het verslag van de Voorbereidende bestuursvergadering van woensdag 10 december 1920. Dit is waarschijnlijk een verkeerd vermelde datum en moet waarschijnlijk zijn woensdag 10 december 1919. De volgende bestuursvergadering had plaats op 10 januari 1920.  

Daarin lezen wij dan onder meer: … De oorlog maakte alle werking onmogelijk …

Zangmaatschappij 'Taal en Kunst' en 'Tooneelkring' (afdelingen van de Katholieke Volksbond).

Op zondag 23 (1ste kermisdag), zaterdag 29 (feestdag van HH. Petrus en Paulus) en zondag 30 juni 1918 verzorgde de Zangmaatschappij 'Taal en Kunst' met medewerking van de 'Toneelkring' in de Sint-Pauluszaal Luisterrijke Liefdadigheidsvertooningen ten voordele van de krijgsgevangenen.

We zien hier een fotoreproductie van:

     -  de aankondigingaffiche

     -  een gedetailleerd programmablad

     -  toegangskaarten

     -  een foto van de Opwijkse Zangmaatschappij vóór de Sint-Pauluszaal dd. 30 juni 1918.

De Opwijkse studentenbond 'Willen. Werken. Winnen'

Opengeslagen verslagboek van de Opwijkse studentenbond 'Willen. Werken. Winnen' van onder de oorlog, vergadering van 19 april 1917.
Op het einde van het verslag lezen wij:
N.B. Onze geestelijke overheid verbiedt den Vlaamschen studenten voortaan nog te vergaderen. Wij gehoorzame als liefhebbende kinderen aan hunne vader en moeder en wachten geduldig de bevrijding van ons beminde landje af en de opheffing van het verbod: Eens toch herleeft ons Vlaanderen.

Het eerstvolgende verslag dat opgetekend staat in het verslagboek is dat van de Voorbereidende bestuursvergadering op woensdag 10 december 1920.

Sint-Pietersgilde Mazenzele

Op 2 februari 1918 deelden de burgemeester en de schepenen van Mazenzele aan het publiek mee dat Leonard Verdoodt, landbouwer, voorzitter van de Maatschappij Sint-Pieter, een vraag ingediend had tot verplaatsing der wip, staande op haar eigendom, gehucht Dries, wijk A, nrs. 353, 354A, 354C, 354H, 355A, 356K en 354B. 'Reclamatiën tegen voormelde verplaatsing zullen binnen de 15 dagen ’t zij schriftelijk, ’t zij mondeling geworden aan de schepenraad gelast met het onderzoek van het PV, gesloten 11 Maart 1918'.

Vrouwengilde van Opwijk

Op woensdag 9 januari 1918 werd de Christene Vrouwengilde opgericht door onderpastoor J. Van Gestel, Jan Lindemans en Paul De Vuyst (directeur-generaal van het ministerie van landbouw). Zij was dan een afdeling van de 1911 opgerichte Belgische Boerinnenbond, die op haar beurt een onderdeel was van de overkoepelende Boerenbond.

Openbare danspartijen,…

Dossier bij de Raad van Vlaanderen, inzake de vraag voor de opening van een danszaal door Frans Heyvaert te Opwijk. Maart-april 1918.

-  brief van de Opwijkse onderpastoor J. Van Leeuwe van maart 1918 aan het Nationaal Verweer (Raad van Vlaanderen) met het uitdrukkelijke verzoek om tussenbeide te komen bij de Duitse Zivilkommissar, om de vraag van Frans Heyvaert voor het openen van een danszaal in Opwijk te verwerpen.

-  brief van het Nationaal Verweer aan de Zivilkommissar, dd. 4 april 1918 om de bezwaren tegen het openen van een 'danszaal met piano' door Frans Heyvaert in acht te nemen.

De oorlog bezongen       

WO 1, met zoveel dramatische aspecten, vond een weerklank in (volks)liedjes. Sommigen kregen een nieuwe getoonzette muziek, andere werden gezongen op de wijze van een bestaande min of meer populaire compositie.

Kopie van liedjesbladen ('Vliegende blaadjes') over de oorlog.

Nadat het Duitse leger voorbijgetrokken was kregen alle gemeenten een vaste bezetting: in Mazenzele Beierse soldaten en in Opwijk een afdeling Landstormmannen, die later verschillende malen werden vervangen. Het garnizoen telde eerst tot 100 en later 30 soldaten, die waren ingekwartierd in de gendarmerie in de Kloosterstraat, het pensionaat Lindemans in de Schoolstraat en verschillende huizen. Het was de gemeente die moest instaan voor alles wat de Duitse soldaten nodig hadden. De Duitsers liepen wacht, controleerden de uitvoering van de verordeningen en zochten naar smokkelaars. Ze vierden hun feestdagen (Kerstmis met kerstbomen) en hun godsdienst. Men trof onder de bezettende troepen allerlei gasten aan: boeren die al eens graag hielpen op het land, varkensslachters, muzikanten, kortom alle mensentypes Op enkele uitzonderingen na waren de betrekkingen van de inwoners met deze soldaten beleefd maar koel.

Prentbriefkaart.

Tekst op achterzijde: Maxenzeel 22 ..1915.
Zur Erinnerung. Oscar Buch.

Op een identieke foto schreef Jan Lindemans op de achterzijde: 'rechts: feldwebel Buch. Nam nog les van nederlandsch bij mij - gesneuveld in Frankrijk'.

Inventaris (meubels en huisgerief) van het hoofdpatrouillehuis in Opwijk, lokaal per lokaal.

De gemeente moest instaan voor de uitrusting van de Duitse patrouillehuizen en voor de levering van een reeks producten aan de Duitse bezetters zoals petroleum en kolen.

In het gemeentelijk archief Opwijk vinden wij tientallen 'bestelbonnen' en orderbrieven aan de gemeente, in veel gevallen op een eenvoudig stukje papier, voor diverse leveringen.

De getoonde documenten (fotovergrotingen) zijn slechts enkele voorbeelden.

Affiche 'Ambachtslieden!! Arbeiders!!' (reproductie)

Voor de Duitse bezetter verplichte tewerkstelling invoerde, probeerde hij de Belgische werklozen ertoe te overhalen om zich vrijwillig in te schrijven. Op de affiche bij deze Oorlogskranten spreekt het Deutsches Industrie-Büro de arbeiders uit het Brusselse aan. De wervingstekst raakt een gevoelig thema aan: veel Belgische gezinnen hadden het inderdaad moeilijk om rond te komen. De Duitse affiche speelt daar handig op in: 'Wacht niet langer om werk aan te nemen. Het levensonderhoud wordt moeilijker en moeilijker. Denkt aan uwe vrouw en kinderen en laat u zonder uitstel inschrijven op het Industrie-Büro.'

Document bij de uitgave De Oorlogskranten 1914-1918, deel 29, Segesoma, 2014.

Hoofdstuk De politieke Weggevoerden, door Camille Mathy, in Onze helden gestorven voor het Vaderland. Belgïe's epische strijd van 1914 tot 1918, René Lyr (onder algemene leiding van…), 1931, pag. 227-238.

Zie het boek bij Literatuur op het einde van tentoonstelling.

Hoofdstuk XXII Les déportations – La traite des blancs, door Georges Rency, in La Belgique et la guerre, volume I: La vie matérielle de la Belgique durant la Guerre Mondiale, Henri Bertels, deel 1, 1927, pag. 85-89.

Zie het boek bij Literatuur op het einde van tentoonstelling.

Foto 'Moedige loopers van Mazenzele', 7 februari 1917.

Toen het gerucht werd verspreid dat alle mankracht door de Duitsers zouden worden opgepakt, gingen deze vluchten. Het was een (voorlopig) vals alarm! Een goede gelegenheid om zich te laten fotograferen.

Zittend: Frans Callaert, Jan Heuninckx, Theophiel Callaert,

Staand: Leon De Leeuw, Jozef De Nil, Frans Heuninckx, Jozef September, Petrus Sneppe.

Fotovergroting van het bericht uit het dagblad Belgische Standaard Calais) van zondag 18 februari 1917, i.v.m. de keuring te Londerzeel van de mannelijke bevolking tussen 17 en 55 Jaar van alle omliggende dorpen, ook die van Opwijk en Mazenzele.

In zijn Geschiedenis van Opwijk (1937-'39) schrijft Jan Lindemans:

… dra daarop volgde alom het opeischen van mansvolk; een der akeligste dagen van den ganschen oorlog was wel die 7 Februari 1917 toen, te Londerzeel, een reuzen-monstering plaats vond van al het mansvolk tusschen 17 en 55 jaren uit het kanton Wolvertem en een gedeelte van het kanton Assche: in de nijpende vrieslucht van het wit besneeuwde landschap zag men, langs alle wegen, duizenden mannen te voet naar Londerzeel stappen, de meesten met een knapzak en dik ingeduffeld, het hart vol angst om de komende dingen, want de Duitschers gingen een aantal mannen uitkiezen, om als slaven naar Duitschland vervoerd te worden. 20 Opwijksche jongens werden uitgekozen en dadelijk met pak en zak opgeladen. Deze domme, barbaarsche maatregel was getroffen geworden omdat de plaatselijke comités geweigerd hadden de lijsten van werkloozen voor te leggen; — op 16 Februari werden nogmaals 16 jongens opgeëischt.

Foto van de grafsteen en portretfoto van Carolus Van Stichel op de gemeentelijke begraafplaats van Opwijk-centrum.
Hij werd geboren te Merchtem op 16 sept. 1894, zoon van Frans Van Stichel en Anna Catharina Hellinckx, weduwnaar van Hortensia Roelants en van Bertha Amandina Portaels, overleden te Dendermonde (stedelijk ziekenhuis) op 17 juli 1980.

Zijn naam komt op geen enkele gemeentelijke herinnerlijst (herdenkingsmonumenten) voor.

Het graf werd ontruimd door de gemeente in maart-april 2014.

Kruis van Weggevoerden.

Het Kruis der Weggevoerden 1914-1918 werd toegekend aan alle Belgen die, gedurende WO I, naar Duitsland werden weggevoerd o.m. als werkweigeraars en er dwangarbeid dienden te verrichten.
Dit bronzen kruis werd gesticht op 27 november 1922. Er werden er een 55.000-tal van uitgereikt. Gedeporteerden welke, door hun leeftijd, in militaire dienst hadden kunnen gaan, konden geen aanspraak maken op dit ereteken.
Weggevoerden welke stierven tengevolge van hun deportatie kregen het kruis van Ridder in de Orde van Leopold II met een gouden band op het lint postuum toegekend.
Voor- en achterzijde van het kruis zijn identiek en dragen enkel de jaartallen '1914' en '1918' op de horizontale kruisarmen; het lint is donkerrood met chevrons in de Belgische kleuren.

Kader met diploma en medaille 'Gedeporteerden Burgerlyk Eeereteken 1914-1918 – Burgerlyk Kruis 1914-1918 2^de klas'.

Deze onderscheiding, in vijf klassen, was gebaseerd op de Burgerlijke Decoratie welke in 1867 was ingesteld. De Burgerlijke Decoratie 1914-1918, met het monogram "A" van Koning Albert I werd ingesteld op 12 december 1918.
De afbeelding op het diploma is van de hand van Aimé Stevens (1869-1951).

Diverse documenten uit het dossier 'Raad van Vlaanderen' van Prosper Van Sande van Opwijk, opgeëiste dwangarbeider, daarna burgergevangene te Alten-Grabow.
Na een verlofperiode juli 1917 wilde hij niet meer terug naar zijn werkplek in Duitsland. Hij wilde eerst trouwen, maar werd opgepakt door de Duitsers. Hij deed dan een beroep op de diensten van de Raad van Vlaanderen voor bemiddeling en voorspraak.

Opwijk

Foto van vluchtelingen (geëvacueerden) uit Halluin in Opwijk.

Zittend: Julie Emma Vermeulen, ° Halluin (Halewijn, Frankrijk) 18-11-1895, x 24-05-1918 Carolus Van Ruysseveldt - zie hiervoor. Rechts staand: haar zuster Anna.

Zij woonden samen met hun ouders en een grootmoeder († Opwijk 03-02-1919) in een huisje op de hoek van de Singel en de Schoolstraat (waar L. Geeurickx na de oorlog een bankfiliaal bouwde).

Bidprentje van Julie Emma Vermeulen, ° Hallewijn (Haluin, Fr.) 18 nov. 1895, † Opwijk 1 dec. 1977.

Bemerk de tekst

…
zij kwam uit het verre land
op vlucht en vond hier
een thuis, een man, een gezin.

Alle geboorten, huwelijken en overlijdens onder de geëvacueerden in de periode dat zij in onze dorpen verbleven werden wel ingeschreven in de akten van de Burgerlijke Stand.
Dientengevolge ontving de gemeente Opwijk begin februari 1920 en eind april 1921 van het stadsbestuur van Halluin een verklaring van overlijden respectievelijk op 2 december 1918, van Paul Julien Albert
Parrez, zoon van Jozef, wever, en van Zulma Appoline Verfaille, geboren te Opwijk op 21 oktober 1918, en op 10 februari 1919, van Roger Joseph Teys (of Feys?), zoon van Eouard, 'apprèteur' (=stofbewerker, volder) en van Clémence Marie Vandendriessche, geboren te Opwijk op 22 oktober 1918.

Wij zien hier een kopie van deze verklaring van overlijden van Paul Julien Albert Parrez, ° Opwijk 21-10-1918, † Sebastopol 02-12-1919 en van Roger Joseph Feys, ° Opwijk 22-10-1918, † Halluin 10-02-1919.

Foto van vluchtelingen (geëvacueerden) uit Neuville in Opwijk, 1918.

Het betreft hier vermoedelijk mensen uit Neuville en Ferrain, een gemeente gelegen tegen de zuidoostgrens van Halluin en langs de noordzijde van Tourcoing, eveneens tegen de Belgische grens.

Of zijn dit vluchtelingen van oktober-november 1918 – zie hoofdstuk 22 - Oktober-november 1918: nog meer vluchtelingen. 

Mazenzele

Foto 'SOUVENIR DE LA GUERRE – 1918'.

De familie van Gustave Goestens-Ostyn van Wervik, die tijdens de oorlog bij de familie Franciscus Josephus De Smedt († 1915, burgemeester)-Joanna Petronella De Cock (bij 'Cockes') in Mazenzele verbleef.

Wat er overschoot van de woonplaats van de familie Joestens-Ostyn na de oorlog, 'Villa Irène'.

Toen in de familie de Smedt in Mazenzele een meisje geboren werd, gaf men haar de naam 'Irène', naar de naam van deze plaats in Wervik.

Affiche 'Vlaamsch Leven' (reproductie).

De activistische pers was niet beperkt tot kranten als De Vlaamsche Post of Gazet van Brussel. Tijdens de oorlog ontstonden er ook heel wat tijdschriften, al dan niet geïllustreerd.
Dit document is de cover van het derde nummer van Vlaamsch Leven, een van die activistische culturele tijdschriften, rijkelijk geïllustreerd met een Vlaamse leeuw en wapenschilden. De datum is 15 oktober 1916, enkele dagen voor de heropening van de Universiteit van Gent. Het derde artikel is getiteld: 'Vlaanderen begroet zijne eigene Hoogeschool' Even verder in het weekblad worden de nieuwe professoren voorgesteld. De Gentse universiteit was allesbehalve populair en de Duitse bezetter had dan ook heel wat moeite om genoeg personeel te vinden dat bereid was om er les te geven. Ook de opkomst van studenten was op zijn zachtst gezegd teleurstellend.
Maar de Nederlandstalige universiteit was wel een feit, en zorgde voor heel wat beroering onder de flaminganten in België en daarbuiten.

Document bij de uitgave De Oorlogskranten 1914-1918, deel 28, Segesoma, 2014.

Met dit op 24 aug. 1918 ondertekend document sluit Lodevickis Van den Brand, Schaapheuzel Mazenzele, zich aan bij het programma van de Raad van Vlaanderen en …verbindt zich in eer en geweten voornoemden Raad, vertegenwoordiger van het Vlaamsche volk, in alle omstandigheden te zullen verdedigen.

Zijn aansluiting bij de Raad voor Vlaanderen had uiteraard te maken met zijn probleem met een smokkelzaak.

Gevraagd dienstbetoon aan de Raad van Vlaanderen (Nationaal Verweer,…).

De inhoud van sommige dossiers wordt hier slechts beknopt vermeld. De stukken worden kortelings in hun context op de HOM-internetsite geplaatst (via de link www.heemkringopwijk.be/wo1.htm).

Diverse stukken uit het dossier van Hermans Karel, Londerzeel, inzake zijn vraag om twee afgekeurde legerpaarden te mogen kopen. Hermans leidde het bijkantoor Londerzeel van de Kolenverdeeling voor Vlaanderen, vroeg aan de Kohlen Zentrale het alleenrecht op steenkoolleveringen in de gemeenten Londer-zeel, Opwijk, Nieuwenrode. Juni 1917-Juli 1918.

Voor enkele dossiers Raad van Vlaanderen – Nationaal Verweer in verband met smokkelaffaires, gevraagde opening van een danszaal, aardappelteelt en criminaliteit en toestand van de landbouw, ongeoorloofd malen van graan, toelating om vroeger te mogen malen, een opgeëiste dwangarbeider,...

Brief van Leopold Verdoodt, dd. 4 december 1917, waarmee hij aan .. Halsband, Lid van den Raad van Vlaanderen te Brussel, vraagt hem aan een plaats te helpen in een der Vlaamsche Besturen welke nu ingericht worden.

Leopold Verdoodt (° 1896) is de zoon van Josepf Alfons Verdoodt, Doortstraat, Briefwisselaar te Opwijk voor de Raad van Vlaanderen-Nationaal Verweer.

Document inzake rel tussen de families Van Haverbeke en Van Eygem te Opwijk. De 73-jarige Jan Baptist Van Eygem zou door Frans Van Averbeke weggeduwd zijn, met de dood als gevolg.

Priester Alfons Verdoodt, pastoor bij het St.-Elisabeth hospitaal te Ukkel, verklaart in een brief van 9 juni 1918 aan de Onderzoeksrechter voor Brussel - Kanton Asse, dat hij de familie Van Haverbeek al vele jaren kent als zeer goede mensen die niemand opzettelijk kwaad zouden aandoen.

Propagandabijeenkomsten Raad van Vlaanderen-Nationaal Verweer.

Verslagen, brieven, fiches,… van de Opwijkse Briefschrijver Jos. Verdoodt

Diverse verslagen, brieven, alfabetische fiches,… van Jos. Verdoodt-Costers (Doortstraat) over de toestand in Opwijk en de te nemen maatregelen,…, onder meer aan het Propagandabureel van de Raad voor Vlaanderen, februari-september 1918.

Let onder meer op de beoordeling van Jos. Verdoodt over de graad van Vlaamsgezindheid,… van een aantal van zijn dorpsgenoten. De activisten deden hun best de tegenstanders -maar vanzelfsprekend ook de potentiële medestanders- in kaart te brengen.

De activisten in Opwijk... en hun geestelijke tegenstanders

Artikel Een vinnig en gepast antwoord, met een Open Brief aan Mijnheer Isidoor Walgraeve, Oud-Onderpastoor te Opwijk, door priester V. Bamps, in het weekblad Ons Land van 1 juni 1918.

Op de 'omnibus' van Brussel via Wemmel naar Merchtem en dan verder door naar Opwijk zat op 15 maart 1918 de Opwijkse onderpastoor Isidoor Walgraeve nogal zwaar uit te halen tegen de Merchtemse activistische priester Vaast Bamps die hij o.m. 'le toque' -iemand die niet goed snik is- noemde. En hij ging verder: Bamps was een slechte priester, een Duitsgezinde en een zot die men naar Geel zou moeten sturen. In zijn tirade vernoemde hij ook pater-jezuïet Stracke, de Brusselse priester Alfons Verdoodt, en de dominicaan Jules Callewaert als 'slechte priesters'. De tirade werd gehoord door een vijventwintigtal medereizigers. Onder hen was echter ook Maurits Sacré en daarmee had het voertuig Bamps' activistische 'compagnon de route' in Merchtem aan boord. Wist Walgraeve dat en was het een doelbewuste provocatie? Feit is dat Sacré ijverig verslag maakte van het gebeuren. Vermits hij als activist werkte op het ministerie van Justitie als onderbureelchef was het niet moeilijk om deze verklikking op het gepaste Duitse bureau te laten leggen.

Transcriptie handgeschreven en uitgetypte versie van Mededeeling van Maurits Sacré over het voorval op de 'omnibus' op 15 maart 1918

Zie meer in de volgende hoofdstukken van de bijdrage Het conflict tussen patriotten en activisten. De clerus in het kanton Asse tijdens de Eerste Wereldoorlog, door Luc Vandeweyer, in Eigen Schoon en de Brabander, Koninklijk Historisch Genootschap van Vlaams-Brabant en Brussel, 94 ste jg., Nr. 3, 2011:

- 7. De activisten in Opwijk... en hun geestelijke tegenstanders (pag. 614/332-616/334)

- 8. Ze willen een straf voor Walgraeve... (pag. 616/334-620/338)

- 9. Walgraeve wordt aangehouden (pag 620/338-624/342).

Opwijk

Zie ook het hoofdstuk 04 - De eerste oorlogsweken. Onze dorpen in de vuurlinie, nrs. 29-33.

Foto ca. 1920 van het oorspronkelijk herinneringskruis voor Frans De Keersmaecker († 27-09-1914).

Het kruis was toen blijkbaar nog beschilderd. Het bloemmotief is in de steen gekapt.

Foto rechts: na het ongeluk in 2001 werd in de zomer 2003 het kruis gedeeltelijk vervangen. Het arduinen kruis zelf werd niet gerestaureerd.

De sokkel van het oorspronkelijk kruis werd herplaatst. Hierop bevestigde men een oud gietijzeren grafkruis afkomstig van een kerkhof, bij middel van een zichtbare betonblok (als verankering van het ijzeren kruis op de sokkel in blauwe hardsteen). De oude teksten van respectievelijk kruis en sokkel werden aangebracht op 2 nieuwe marmeren platen.

Frans Schouppe

Fotovergroting van het bidprentje van de 14-jarige Frans Schouppe (Nijverseel, 't Luik).

Jan-Baptist Marievoet

Artikel Uit de Stedelijke Fototheek. Camiel De Fraine en de oorlogswezen van Sint-Gillis, door A. Stroobants, in Dendermondse Museum- en Archiefberichten, Stedelijke musea en het Stadsarchief van Dendermonde, 30^e jg., Nov. 2016, nr. 89.

Bij het artikel staat ook een afbeelding van de ingelijste foto's van oorlogswezen (bewaard in het Historisch Documentatiecentrum (Begijnhof).
Bij 5 van de 38 foto's van de kinderen staat het bijschrift 'Marievoet (Opwijk)'. Wij vermoeden dat het hier kinderen van het Opwijks gezin Jan-Baptist Marievoet-De Rop gaat.

In het oorlogsdagboek van Louis Lindemans lezen wij:

Vrijdag 11e Januari
Jan Marivoet, op weg naar Baerdeghem, door de D. in den arm geschoten († eenige dagen later).

Overlijdensakte van Jan-Baptist Marievoet, † 24 januari 1918.

Moord op Philemon Lambrechts (2 aug. 1916) en op Petrus Joannes Hermus (21 sep. 1916)

Het ongeluk met de munitie op d’Hulst, 23 februari 1919

Het was voorzeker niet de eerste keer dat de achtergelaten Duitse munitie in het Hulst-bosje de aandacht en de nieuwsgierigheid trok van kinderen. Zo ook op zondag 23 februari 1919, door enkele jongens van Hulst en Droeshout, als zij terugkwamen van de zondagsschool. Opeens een hevige knal. Frans Buyl was een duim kwijt, vier anderen waren er veel erger aan toe, en stierven aan hun verwondingen onmiddellijk of in de eerstvolgende uren: Karel Robberecht, 12 jaar; August De Ridder, 11 jaar; Louis Van Handenhoven, 13 jaar; en August Verdoodt, 13 jaar.

Fotovergroting van de bidprentjes van de 4 dodelijke slachtoffers van de munitieontploffing op d’Hulst, zondag 23 februari 1919.

Mazenzele

In het oorlogsdagboek van Louis Lindemans uit Opwijk lezen, op datum van 14 november 1915: 'Een man van Mazele, vader van 7 kinderen, door de D. mishandeld en vermoord te Assche'.

Het bidprentje vermeldt de overlijdensdatum van 13 november 1915 en Asse als overlijdensplaats.

Het was Josephus Van Limberghen, ° Mazenzele 01-06-1867, zoon van Eduardus Joannes en Maria Ludovica Heyvaert, x Joanna Catharina Michiels, schoenmaker en herbergier, † 13-11-1915. De officiële overlijdensakte vermeldt wel dat hij thuis gestorven is (Lepelstraat). Hij was vader van 7 kinderen (°1893-1908).

Over de precieze omstandigheden zijn verder geen gegevens bekend.