Open Monumentendag 2002

Open Monumentendag 2002


zondag 8 september

Thema:  SYMBOLEN

Op zondag 8 september 2002 wordt in gans Vlaanderen de 14e editie Open Monumentendag Vlaanderen (OMD) georganiseerd. 
Dit jaar is het OMD-thema 'Symbolen'.

Onze Heemkring doet ook dit jaar mee met een project in Opwijk rond dit thema.

De Open Monumentendag Vlaanderen: 
een Europees initiatief

De Open Monumentendag Vlaanderen is een initiatief van de Raad van Europa met steun van de Europese Unie. In 1999 nemen 46 landen en regio's deel.
Een resolutie van de Europese ministerconferentie over het bouwkundig erfgoed (Granada, 1985) ligt aan de basis van de idee 'Open Monumentendag'.

Daarin wordt:

aangespoord tot sensibilisatie van de bevolking voor het bouwkundig erfgoed;

een beroep gedaan op de eigenaars van monumenten om hun eigendom voor het publiek open te stellen;

de wens geuit dat openbare besturen, verenigingen en de privé-sector gemeenschappelijk acties zouden ondernemen.

De Open Monumentendag Vlaanderen: de missie

Het publiek en de overheid over heel Vlaanderen en op alle niveaus sensibiliseren voor het erfgoed, door middel van het gratis openstellen van uitzonderlijk toegankelijke gebouwen: dat is het fundamentele doel van de OMD en zijn jaarwerking. Ter gelegenheid van de eerste OMD formuleerde de Stuurgroep haar missie als volgt:

'Onbekend is onbemind. Wat onbemind is, wordt verwaarloosd. Om een breed publiek aan te spreken heeft de Stuurgroep van de OMD in de eerste plaats een feest willen maken. Een feest om de burger op een aanschouwelijke en tastbare wijze inzicht te geven in de taak en verantwoordelijkheid van overheid en privé-eigenaars. Als ze eenmaal gesensibiliseerd is, zal de bevolking zich ook nauwer bij de bescherming en bewaring van het bouwkundig erfgoed betrokken voelen.
De sleutel tot de sensibilisatie is: het publiek gratis toegang verschaffen tot plaatsen die gewoonlijk niet of slechts gedeeltelijk toegankelijk zijn.
Uit deze dag moet een gunstig klimaat ontstaan waarin tal van initiatieven kunnen gedijen ten bate van de bescherming, de instandhouding en de restauratie van het erfgoed.'

Bron: Voorwoord van de Stuurgroep van de eerste Open Monumentendag - Monumentenkrant 1989

Sinds 1992 werkt de OMD met een jaarlijks wisselend thema. Hierdoor krijgen elk jaar nieuwe gebouwen de kans in de kijker te staan én worden vertrouwde monumenten anders belicht.

Open Monumentendag - 

Thema voor 2002: Symbolen

Zorgen voor monumenten, dat is zorgen voor metaal, steen en hout, de grondstoffen. Zoals bekend, is dat het thematische drieluik dat op de Open Monumentendagen van 2001, 2003 en 2005 centraal staat. Maar zorgen voor monumenten is ook zorgen voor de betekenissen van onze gebouwen in nieuwe tijden. En dáár heeft het thema van de Open Monumentendag 2002 alles mee te maken: 'Symbolen'.

Ter inleiding: een rode draad

Laten we eerst proberen te omschrijven waar we het over hebben. Symbolen zijn in onze samenleving alomtegenwoordig: daar is men het alvast over eens. Een eenduidige definitie ligt niet voor de hand, maar de kern lijkt in de volgende zinnen vervat te liggen: 'Een symbool is een zichtbaar beeld van een onzichtbare werkelijkheid. Er is een nauwe (emotionele of rationele) band tussen het beeld en datgene waar het naar verwijst. Een symbool is vaak een voorstelling van een abstract begrip.'

Veel gebouwen 'staan' voor iets, ze verwijzen zichtbaar naar waarden, contexten, overtuigingen… die per definitie onzichtbaar of abstract zijn. Dat doen ze als geheel - door hun omvang, hoogte, structuur, ligging… - én ook door zichtbare elementen in, op of bij het gebouw. Deze symboliek is in veel gevallen wezenlijk om het gebouw te kunnen 'lezen' en zijn betekenis(sen) te kunnen begrijpen.

Symbolen kunnen in veel gevallen alleen worden geïnterpreteerd tegen de achtergrond van de (sub)cultuur, ideologie, maatschappelijke context enz. waarin het symbolische beeld is ingebed. Als de kennis dáárvan verdwijnt, dreigen de symbolen betekenisloos te worden. Dergelijke processen zijn volgens velen gaande in onze westerse samenleving: de (historische) kennis van symbolen gaat verloren. Mensen kennen de betekenis van de 'oude' symbolen niet meer. Het is alsof er een taal uitsterft, waardoor we ook de gebouwen niet meer kunnen lezen.

Twee subthema's

1. Symbolen op en in gebouwen

Het ideeëngoed, de status van de bouwheer en/of de latere bewoners en de functie van een gebouw zijn vaak op het eerste gezicht af te lezen aan symbolen in of op het gebouw: Die symbolen komen uit diverse tradities en domeinen, en ze verschijnen in zeer uiteenlopende vormen.

We dwaalden even virtueel door Vlaanderen en merkten dat ons land rijk is aan symboliek. We pikten voor u enkele voorbeelden uit deze 'hoorn des overvloeds'…

In onze streken heeft de christelijke cultuur tal van symbolen voortgebracht. Kapelletjes op kruispunten beschermen reizigers tegen de duivel en zijn trawanten; heiligen houden vanuit hun nissen een oogje in het zeil op het welzijn van de voorbijganger. In kerken vertellen meubilair, muurschilderingen en glasramen een beeldrijk verhaal.

Ook andere levensbeschouwingen lieten bij ons hun monumentale symbolen na. De joodse gemeenschap verzamelt in de synagoge waar tekens zoals de Tafels der Wet, de zespuntige davidster en de zevenarmige kandelaar, refereren aan de verdwenen Tempel van Jeruzalem. 
Adellijke families brachten hun identiteit op de gevel van hun woning aan. Het wapenschild symboliseerde zo de voorname afkomst van de bewoner.

Met de groei van de middeleeuwse handelssteden etaleerde ook een nieuwe klasse haar wa(a)r(d)en. Handelaars verenigden zich en trokken economische paleizen op, bij voorkeur op strategische plaatsen.

Zelfs de kleine verkoper in onze dorpen brengt zijn goederen aan de man: zo stond het varken op de muurtegels van een slagerij garant voor de kwaliteit van de aangeboden koopwaar.

Tot in de dood zouden waarden of belangen zichtbaar blijven. Niet enkel symbolen van het eindige leven (een afgeknotte zuil, een omgevallen vaas, Vadertje Tijd met de zandloper…) maar ook 'attributen' van de overledene sieren vele grafzerken op onze kerkhoven.

2. Gebouwde symbolen

Gebouwen kunnen in hun geheel zijn opgetrokken om een symboolwaarde te vervullen. De visuele symboolelementen worden dan veelal bevestigd door de ligging, de structuur en de oorspronkelijke functie van het hele monument, en omgekeerd.

De symboolwaarde van getallen heeft ook in onze contreien een belangrijke invloed gehad. Ze overstijgt soms zelfs het louter decoratieve of architecturale karakter van een gebouw.

Sommige gebouwen symboliseren de macht van hun bouwheer of demonstreren de rijkdom van een stad. 

Na de onafhankelijkheid van België kregen stijlelementen bepaalde kenmerken toegemeten. Neostijlen moesten de grote historische periodes doen herleven en bevestigden de nationale waarden. Een neoclassicistische gevel straalde burgerlijke, liberale waarden uit, terwijl de neogotiek verbonden werd met het katholieke gedachtegoed.

Epiloog

We wezen er al op hoe belangrijk de kennis van symbolen is bij het zorgen voor monumenten. Pas als bouwheren, eigenaars, architecten en aannemers de symbolische 'boodschappen' waar we hierboven in I en II voorbeelden van geven, kunnen 'lezen', kan men er ook op een zorgzame manier mee omgaan bij het onderhoud, de restauratie en het zoeken naar passende nieuwe bestemmingen voor gebouwen.

Wil u nu al meer weten over symbolen, het gebruik, de historische context en de toepassing van dit alles op de Open Monumentendag Vlaanderen? Klik dan verder voor een uitgebreide nota over het OMD-jaarthema. 
Uiteraard wordt het thema zoals elk jaar uitgediept door verschillende deskundigen die het elk vanuit hun eigen invalshoeken bekijken. Deze boeiende bijdragen werden verzameld in het OMD-Themaboek 'Symbolen' 2002 dat verkrijgbaar is in de betere boekhandel, in de Erfgoedwinkels van Erfgoed Vlaanderen en op het Coördinatiecentrum Open Monumentendag Vlaanderen. Het boek wordt uitgegeven door de Stichting Kunstboek, telt 80 bladzijden en is rijkelijk geïllustreerd. De kostprijs bedraagt 9,90 euro.

Thema's tot 2005!

Zoals u al hebt kunnen vernemen kadert het thema Metaal van dit jaar in een drieluik over materialen, onder de gemeenschappelijke titel 'Grondstof, stof tot nadenken'. Deze thema's komen aan bod in de oneven jaren en worden afgewisseld met abstractere thema's. Volgende onderwerpen krijgt u de komende jaren voorgeschoteld:

2002: Symbolen
2003: Grondstof, stof tot nadenken - Steen
2004: Natuur
2005: Grondstof, stof tot nadenken - Hout

Behalve een grootscheeps publieksevenement is de Open Monumentendag Vlaanderen ook een gebeuren met heel wat kennis en inzicht aan de basis. Tal van specialisten uit al dan niet verwante disciplines zorgen ervoor dat het jaarthema in een ruimere context wordt geplaatst. Het verleden heeft meermaals bewezen dat hun benadering vaak de aanzet was tot de (her)ontdekking en waardering van tal van interessant Vlaams bouwkundig erfgoed, ook in Opwijk.


www.heemkringopwijk.net - Print:
© Heemkring Opwijk-Mazenzele (HOM) 1999-