Dagboek Louis Lindemans

Naar bovenregel pagina: dubbelklik linkermuisknop

Sluit dit vak met klik op linker muisknop.

Rechter-
muisknop

's Avonds, prijsuitdeeling in tegenwoordigheid van de geestelijke en wereldlijke overheden in het Pensionaat. Bij het sluiten mijner aanspraak trek ik de aandacht der leerlingen op den angstwekkenden toestand: Wij mogen ons aan alles verwachten. Hebt moed en bidt!

In den vroegen morgen (4 uren) luidt de noodklok: Algemeene mobilisatie (van 9 klassen).

Onze leerlingen vertrekken met de eerste treinen, opgepropt van soldaten die de Vlaamsche Leeuw zingen. 's Namiddags, per velo, naar Lede en Grembergen. Te Dendermonde krielt het van soldaten, aangeslagen peerden, automobiles en vrachtwagens.

Evangelie van dezen Zondag: Jezus weent over Jerusalem, en voorspelt de onheilen die de ongelukkige stad bedreigen: Is dit geene profetie voor menige europeesche stad! ..

Wij vernemen dat Duitschland laffelijk den oorlog verklaart aan België.- Brief naar den Minister van Oorlog om het Gesticht ter beschikking van het Rood Kruis te stellen. Paul teekent te Brussel zijn engagement als vrijwilliger.

's Morgens, met den eersten trein vertrekt Paul naar Sint-Bernards, waar hij moet ingelijfd worden. Ik vergezel hem naar de statie. God zegene en beware U, mijn zoon. Angelis suis Deus mandavit de te, ut custodiant te in omnibus viis tuis; in manibus portabunt te!. (1)

Dezen nacht 4/5 Aug. Sneuvelt te Boncelles (Luik) onze oud leerling Gust. Wijnen, van Antwerpen.

Reis naar Antwerpen, voor regeling van zekere zaken. In den namiddag, nabij de statie, ontmoet ik gansch onverwacht Paul die met eenen gezel (Van Ravensteyn, van Schelle) zich naar de kazerne van de Turnhoutsche Poort begeeft om daar zijnen uniform aan te trekken. Ik ga mee, help hem aankleeden, en sla hem ridder voor de verdediging van het Vaderland.

Bij mijne terugreis, zie ik gansche straten, te Hoboken, die neergebrand worden, op de bevel van de krijgsoverheid.

(Alle avonden, beevaart naar S. Pauluskapel door eene ingetogen, van dag tot dag, aangroeiende menigte mannen en vrouwen.)

Onze jongens, met de onderwijzers en den studentenbond, inrichting van RoodKruis in het Pensionaat – De kinderen (C.J.A.G. naar Gr.)).

Mijn neef Karel Rubbens" aangenomen als vrijwilliger (na eene eerste poging den 8 Aug.).

Naar Antwerpen. Ik ontmoet eene laatste maal Paul te Beveren in gezelschap van Dr. Verdayn en Van Ravensteen. 's Avonds, eene buitenwijk van Willebroek in brand.

Dagen van koortsachtige onzekerheid. Vrees, onrust op alle gezichten. Tegensprekend nieuws in dagbladen. Ontzenuwing die 't onweer voorafgaat.

Bloedige gevechten te Houthem S. Marg., Grimde etc. Een Opwijkenaar (Erpels, Broevink) sneuvelt in den namiddag te Oplinter. Een andere (Robberechts, Weyenberg) te Oplinter.

Te Mechelen, den ganschen nacht, 19/20, droevige terugtocht van verslagen B. troepen – Onze Paul bij Félix V.d.Stappen.

Le 20 Aout, le commandant de la 1re Armée (Von Kluck) comptait encore rencontrer l'armée anglaise aux côtés de l'armée belge. Regroupement de la 1^re armée paraissait répondre à cette éventualité.

Les IIIe, IVe et II corps étaient donc prêts à engager la bataille sur Wolverthem, Termonde et en la direction d'Alost-Ninove, etc. (A. Von Kluck, La marche sur Paris p. 45)

De D. trekken naar 't Zuiden langs drie richtingen: Hal-Bergen, Assche-Edinghen, Wolverthem-Opwijck-Aalst-Oudenaerde.

Belgische garde civieken van Laeken, Sint Joost t/N. en Schaarbeek komen in Lebbeke aan, uitgeput van vermoeienis, verhongerd, verdorst, ja bijzonderlijk verdorst …

L'ordre d'armée (Louvain 21-8, 9 ½ h. soir) informait les corps suivant du rapports d'aviateurs, Termonde semblait évacué par les Belges; la direction Gand-Ostende et la région Audenarde-Ath-Tournai paraissaient libres, etc.

Qu. Gén. De l'armée all. Jusqu'à midi à Louvain, ensuite à Hal en passant par Bruxelles, etc.

De bonne heure, le IIIe C.A. devra envoyer un détachement de toutes armes ver Campenhout, à 10 Km. Au sud de Malines, pour protéger les colonnes de munitions et les trains du IIe C.A. qui rejoindront le 22. A partir de midi, le IIIe C.A.R. prendra position sur les deux rives du canal de Louvain à Malines, pour protéger le flanc de l'armée dans la direction d'Anvers. Q.G. à Tildonck.

Exploration à grande distance: III C.A.R. de Vilvorde à Opwijck . II C.A. jusqu'à la ligne Alost-Grootenberghe-Lessines, etc. (Von Kluck, op. cit. p. 49,50). Voir aussi (même ouvrage) l'ordre d'armée pour le 23 Août, parti de Hal (C.G. le 22 à 9 ½ h. soir, qui porte en germe l'importante bataille de Mons. (3)

De Duitschers bezetten Brussel. 's Morgens komt er nog een trein uit Brussel. 't Is de laatste! Alle correspondencie houdt op. Eerste duitschers in Wolverthem.

Garde civieken van Brussel en voorsteden legeren in de omstreken van Dendermonde (Elsene in Grembergen)

Van 's morgens vroeg, doortocht van duitsche troepen (vooral ruiters) (artill. infant. en tros) langs Wolverthem, Merchtem, Droeshout, Baardeghem.

's Middags valt, onder onze oogen, een duitsche aëroplane in Karteloobosch (Assche). Gronan, een der vliegers, gedood en ter plaatse begraven. Zonneklips.

Verder doortocht van duitsche troepen (caval.) over Droeshout. E.H. Van Gestel meegenomen als gijzelaar, doch spoedig losgelaten. (Ik ontmoet de eerste D. aan den Bareel). 's Middags eene patrouille belgische chasseurs in het dorp.

's Morgens, aankomst van een groep Uhlanen in het Dorp. Op het punt van krijgsgevangenen gemaakt te worden door belg. cyclisten, worden zij in de Neerveldestraat te recht gewezen door eenen onvoorzichtigen boer (Van den Broeck) en nemen eene andere richting. Zij worden nochtans achtervolgd door chasseurs cyclistes in de Nieuwstraat en laten eenige wapens in de handen der Belgen. Eene vrouw gekwetst. Groote opschudding in het Dorp. (Zie over V.D.Br. Metropole 24 Aug.). (E.H. Walgrave & P. Van den Broeck).

's Avonds keert eene duitsche patrouille over het Dorp terug, juist toen de S. Paulusprocessie op het kerkplein geknield is. Er wordt besloten de publieke processiën te staken, en dagelijks den Rozenkrans in de kerk te bidden. (De D. Uhlanen vernachten in Kruisveldborch).

Schermutselingen in Wolverthem. De pastoor en schepene Dr. Van den Bruel gansch den nacht als gijzelaars in het huis van dezen laatste opgesloten.

Te 6 uren 's morgens wordt te Wolverthem, burgemeester 't Kint op zijn beurt in het huis Van den Bruel in hechtenis genomen. De duitschers bezetten kasteel en park van M. 't Kint. Belgische chasseurs, op verkenning, vernemen van M. Goethals (en niet van 't Kint) dat het kasteel 't Kint door geene duitschers bezet is (Die heer doet die verklaring te goeder trouw).

's Namiddags worden de belg. chasseurs verrast door de duitschers die in het kasteel 't Kint en in de naburige huizen nestelen: Een honderdtal worden neergeschoten, en zijn daar begraven. (Slag van Impde). Eene belg. batterie tusschen Rossem en Impde opgesteld, beschiet de kerk en de pastorij van Wolverthem, en treft zelfs – zegt men, belgische soldaten. (Zie verder relaas hierover van den onderwijzer van Rossem). 's Avonds wordt het kasteel 't Kint door de duitschers, voor hun vertrek, in brand gestoken. 't Kint geraakt los en vernacht te S.Brixius Rhode.

('s morgens D. patrouille in het Dorp.) Te Opwijck, en in gansch het payottenland, algemeene panique (la panique de la S. Barthélemy ofte de Vliegende Maandag). (Zie omstandige beschrijving in Arm. Dubois "Mijn dagboek" blz. 14-15). Rond den middag stormen honderden menschen het dorp binnen: Men zegt dat de duitschers overal het mannenvolk meenemen! ..

Alleman op vlucht naar Buggenhout bosch … (en Klein Brabant). Onvergetelijk schouwspel.. Moedig gedrag van veldwachter Jan Hermus, die tegen stroom op, per velo naar Assche snelt om te zien wat er eigenlijk is … In de verte dondert het kanon te Wolverthem.

In Grembergen komen vluchtelingen toe niet alleen uit Assche en omstreken, maar ook uit Aalst, Oordeghem en omstreken. Te Dendermonde is men verplicht de bareelen van de brug te sluiten, en te Zele moet men bijzondere treinen inrichten om al dat volk terug te sturen.

Aardige (ongegronde) geruchten in omloop nopens 't Kint. Deze wordt door de belgen aangehouden, met menotten gekluisterd, naar Kapellen op den Bosch gebracht, en daar, na uitleg, losgelaten.

's Namiddags, in de Statiestraat te Opwijck, aankomst per automobiel, van Gen. De Coene (van de garde-civique) "tout chamarré d'or"
(4), met baron de Dieudonné, pr.r., als stafofficier. Chasseurs éclaireurs (id) (Reine Elisabeth), met den trein toegekomen uit Dendermonde) doen eene verkenning langs den Broevinck: Veel bluf …

Het duitsche Front dat Antwerpen bedreigt strekt zich uit van Merchtem tot Aarschot (IIIe en IX corps). De belgen houden Wolverthem (1^e en 5^e divisies) Hofstade Elewijt (6^e divisie) en Boortmeerbeek (2^e divisie).

Rond 10 uren, chasseurs volont. (garde civique) per velo, op verkenning langsheen den ijzeren weg.

Gevechten tusschen Mechelen en Brussel. (Veldslagen van Weerde, Hofstade, Schiplaken)

Den ganschen dag, doortocht van patrouilles (hulanen, op de Clei, belg. chasseurs te peerd en chass. éclaireurs (g. civique) in het Dorp.

E.H. Walgrave, op valsche beschuldiging van een ellendeling, wordt naar Dendermonde geroepen. Weinig hoffelijk gedrag van den belg. off. (garde-civique?) te Dendermonde. E.H. Walgrave wordt den zelfden dag losgelaten.

Te Schiplaken sneuvelt Jan Francis Willems, van Droeshout (onze gewezen dienstknecht) (2^e reg. carabiniers): Rust met 70 anderen op het kerkhof van Schiplaken.

Eene patrouille uit het escadron Marie-Henriette (g.civ.) in het Dorp. Zij zijn slecht gewapenD. Een hunner (Arth. Lombreyn) heeft noch degen noch revolver… Zij hebben slechts een ellendig kaartje uit den kleinen treinboek en vragen naar den weg op het gemeentehuis. Zij doen demi-tour … op de Merchtemsche grens, als men ze waarschuwt dat 3 of 4 duitschers in de naburige "helle" legeren: "Nous avons comme consigne de ne pas quitter la grand'route". (5)

Aankomst in Dendermonde van Generaal Warnant: 4000 piotten logeeren in Grembergen.

's Morgens vroeg, worden te Merchtem, -waar daags te voren garde-civiques een duitsche patrouille op den Wolverthemschen steenweg aangerand hadden,- al de mannen waarop ze de hand kunnen leggen, gevangen genomen. De heer Onderpastoor wordt van het altaar gehaald, en in misgewaad meegenomen. Een groep wordt op Vilvoorde, een andere op Meysse gericht. Bedreigingen. Ten slotte worden allen losgelaten. Gedurende de afwezigheid dier menschen, aanslag op thuisgebleven vrouwen.

Schermutseling te Molhem tusschen belg. en duitsche ruiters. Een duitsch ontsnapt dank aan een sprong van zijn peerd (gezien door E.H. De Munter).

Bezoek van Jan Borginon en gezel (garde-civique in burger). Zij trekken langs Assche, door de duitsche linie, naar Brussel.

Romain Vereertbrugghen en Ern. Abbeloos, die de gevechten in de omstreken van Grimbergen van nabij wilden volgen, worden door de D. als spioenen aangehouden. 2^e Vlucht van Meester Hofman met Stienen Thoen.

Doortocht van duitsche en belgische patrouilles in het Dorp. Rond 4 uren, gevecht tusschen Duitschers (Kruis L. Heer Eeksken) en belg. Chasseurs te peerd (Statiestraat).

Gevecht op Koutermolen (Merchtem). Een belg, Alfred Savoie, Charleroi) doodgeschoten en langsheen de baan begraven.

( Wegen naar Lebbeke bewaakt door hulanen – D. cyclisten in voeling met Belgen in Lebbeke. Om 12 ½ uren rijden de hulanen weg – eenige minuten later, belg. chasseurs te peerd in het Dorp. Om 2 ½ u. rijden 6 huzaren koomende van Plaizanten hof rond het Dorp. 20 B. chasseurs in de Doodstr. schieten op 4 D. cyclisten, die 2 velos laten liggen.)

(Talrijke D. patrouilles van 's morgens reeds op ronde in Lebbeke, aangevallen door de Belgen: 3 dooden, 3 gekwetsten en 5 krijgsgevangen van duitsche kant. Bij de Belgen, geen verlies (1^e Sept).

's Namiddags: een belg. soldaat schiet op een Duitscher te Merchtem. "Man hat geschossen!" Huizen worden in brand gestoken (Brouwerij H. Van Assche, etc.). Zekere Thomas wordt doodgeschoten – Aanhouding van E.H. Goossens, pastoor, die zich op straat gewaagd had – Zijne koelbloedige houding voor de dreigende soldaten. Een duitscher komt eindelijk verklaren dat het een belg. militaire is die geschoten heeft – Woede van den duitsche officier, die den Pastoor naar de pastorij vergezelt en hem schaamteloos eene flesch champagne vraagt. Belg. cavaliers vallen bijna in de handen van D., van Mollem komende.

's Avonds, rond 5 uren, trekken door het benauwde Dorp, 250 duitsche infanteristen, met een 12 tal kanonnen. Deze D. troepen kwamen van Molhem, en botsten bijna op B. cavaliers te Droeshout.

Zij nemen positie in de heirbaan terwijl hunne pionieren in de statie, de semaphores doen in de lucht springen. De statiechef M. Ocula blijft koelbloedig op zijn post, en telegrapheert en telefoneert tot op het laatste oogenblik: "Ze zijn daar!" Telegraaf- en telefoonstelsels (10.000 Fr. schade) worden dadelijk door de D. stuk geslagen, en de geldkast open gebroken. Geen mensch op straat. Niemand weet wat die ontploffingen beduiden. Stukken ijzer vallen op de huizen van het dorp en in den hof van de pastorij.

's Avonds (8 uren) trekt de gansche bende, somber en sprakeloos, naar de richting Merchtem terug.

Te Lebbeke rond 4 uren 's namiddags komt een groep D. uhlanen, wielrijders enz. in botsing met eene belgische patrouille. Zes duitschers neergeschoten niet ver van Kruis ter Linden (baan van Opwijck). Uit wraak steken D. drie huizen in brand: Van Stichel, Gezusters Van Assche, J.B. Van Hiel.

Te Lebbeke (Breestraat) is heden gesneuveld en begraven zekere J. Poels 7^e l. vrijwilliger, die zich te ver gewaagd had.

's Namiddags, doen de D. den toren springen van Mazele (omstandig verhaal door Past. Mazele).

De torens van Baardeghem, Moorsel, Meldert, Molhem en Bollebeek vernield of beschadigD. De D. bedreigen die van Assche en Droeshout met hetzelfde lot.

's Nachts op de Groote Kasseide en door Buggenhout bosch, groote aanvoer van D. troepen met artillerie. D. vernachten te Nijverseel ('t Luik, herberg De Man) en verzwijgen hun plan van wraak tegen Lebbeke (waar menige D. door Belg. soldaten neergeschoten werd) niet: "Opwijck braaf, Merchtem slecht, Lebbeke zeer slecht!"

De D. trekken over de grens Vl. Br. Te 4 ½ 's morgens: Deuren worden ingestampt, burgers meegenomen, enkele huizen verbranD. Zwakke tegnstand der B. voorposten (5 belgen van 11^e sneuvelen en zijn in Lebbeke begraven). Aan de Casernekens (groep werkmanshuizen op de Groote Kassei, dicht bij Lebbeke-Dorp), waar een B. soldaat op de D. geschoten had (?), worden, - voor 6 uren 's morgens, - 18 man uit hunnne huizen gesleurd, en rechtover, op het veld, met geweren en baïonetten vermoord, en daar begraven onder de oogen van weenende vrouwen en kinderen!

(Een belg. soldaat 10^e Linie, Verleynde van Brussel, gesneuveld in de Weverstraat (Lebbeke). 5 andere b. soldaten, zwaar gewond, bezwijken in het lazaret van Lebbeke (allen van 10^e Linie).

Lebbeke en de kerk van Lebbeke door de D. artillerie beschoten – Eenige huizen nabij de kerk verbrand – Een gekwetste mil. cycliste in het Dorp door de D. vermoord.

Een twintigtal huizen in Lebbeke en gehuchten afgebranD. De kerk en een zestigtal huizen erg beschadigD. 36 Lebbekenaren vermoord.

Een 50 tal burgers, tusschen de welke een jongen van 15 jaar die aan een telefoondraad geraakt had, worden moedwillig vermoord en in den grond gesteken. Afgrijselijke marteldood van M. Mertens (schoonbroer van Fr. Van Mollem). Burgers worden tusschen de D. soldaten in het vuur gebracht (aan de Vondelbrug)- D. officieren en soldaten sneuvelen (begraven langsheen de kasseide).

Te Opwijck hooren wij den ganschen morgen eene hevige connonade in de richting St. Gillis-Baasrode, - bijzonder hevig onder de hoogmis, rond 10 uren 's morgens.

Talrijke vluchtelingen uit Lebbeke brengen akelige tijdingen. Die menschen beven van schrik. Velen vernachten in de schuur van 't pensionaat, sommigen op de dortoir (De Decker en zoon).

Gen. Warnant (alias Van Overschelde F.M.) van de 1^e Div., vlucht langs ommewegskens over Grembergen naar 't Waas. De B. troepen trekken over de gr. brug van Dendermonde, doch lukken er niet in ze te doen in de lucht springen: 3 belgische kanons, op den linker Scheldeoever bedekken den terugkeer der Belgen.

Van 's morgens vroeg was de bevolking van D. (inbegrepen burgem. Bruylandt) op vlucht.

De D. in Grembergen. Rond 12 uren, toen de laatste belg. cavaliers op het kerkplein, aan de Vrijheidsboom, verdwenen, komen de eerste D. in het Dorp, stampen deuren en vensters in van de verlaten huizen. Doen huiszoekingen bij de Waepenaert: kranige houding van mijn schoonzuster Gabr.

Reeds te 2 uren trekken de D. naar Dendermonde terug, en nemen eenige inwoners mede naar Lebbeke ('s anderendaags losgelaten).

's Avonds zit Opwijck vol vluchtelingen uit Lebbeke, die ijselijke dingen verhalen: een twintigtal verblijven in 't pensionaat (o.andere M. De Decker en zoon);

's Namiddags te Op. Cleye waren nog D. troepen in optocht, doch daar Dend. gevallen was, trekken zij terug. Gansch den dag, kanonnade Noordwaarts. Hevige gevechten den ganschen dag op het Front Dend.-Capellen o/B. (E.H. Pastoor van S. J. Londerzeel verplicht te vluchten.)

Capellen platgeschoten. Te Willebroek en Liezele sneuvelen b. chasseurs 3^e en 6^e te voet (op het kerkh. Van W. later door jufr. Oriane begraven).

Te Dend. in den valavond, hevig geschut en geschreeuw "Man hat geschossen!" Wraak! ", in de Brusselstraat. De stad was verlaten: enkele burgers verdoken in de kelders. Adv. Jan Cooreman heeft door het keldergat met eigen oogen gezien dat de D. zelf al dat geschut en lawaai verwekten. In den namiddag was het gevang door D. opengezet: De muit was leeg.

De D. gaan niet verder en doen de groote brug (over de Schelde) in de lucht vliegen. Rond den middag, doen de D. de groote brug in de lucht vliegen. Aan den oever van de Schelde spelen de D. de "Wacht am Rhein", en het vernielingswerk begint. De beiaard zingt zijn laatste lied uit het brandende belfort. Dendermonde wordt methodisch in brand gestoken: Woeste pionniers beginnen hun ijselijk werk rond 9 uren in de Kerkstraat, rond de middag zitten ze in de Brusselstraat.

De duitsche bevelhebber von Sommerfelt op de gr. Markt met zijne officieren. Dan M. Dr. Van Winckel, die hem smeekt de ongelukkige stad te sparen, antwoordt von Sommerfelt: "Nein, nein, rasieren!"

Meer dan 550 burgers, meest uit Lebbeke, Sint Gillis en D. worden gevangen genomen en in de kerk van Lebb. opgesloten, om van daar 's anderendaags, over Assche en Br. Naar Duitschland gestuurd te worden. Onder hen E.E.H.H. Pastoor, Onderpastoor van Lebbeke en Directeur Cuypers, Adv. Jan Cooreman en zoon, Raym. Blanckaert, Heyndrickx sekretaris, Rijke Peer, etc. Walgelijk voorstel van een Lebbeeksch wijf aan eenen D. door J. Cooreman afgeluisterD. Menige Lebb. slons, om de D. te behagen, pleegt verraad.

Intusschen smeeken de zusters van S.V. geknield aan de voeten van den D. kommandant, opdat Lebbeke het lot van Dend. niet zou ondergaan. Jufv. Segers (nicht van … burgemeester van Opw.), vergezeld van 2 duitsche soldaten, brengt, eerbiedig en ingetogen, het H. Sacrament uit de kerk van Lebb. naar het Godshuis.

's Avonds wordt de wijnkelder van M. Dubois, burg. geplunderD. Lebbeeksche slonsen zuipen en dansen mee, terwijl het dorp in rouw en angst gedompeld ligt. (Dit gebeurde 2 dagen later, den 8 7r.)

Talrijke vluchtelingen uit Lebbeke, halfdood van schrik, in Opw. Rond den avond komt een vrouwken uit het begijnhof van D. bij ons aan. Het arme schaap wist niet waarheen: Op den wegwijzer aan den Plaisanten Hof had zij Opwijck gelezen, en zij herinnerde zich dat de zuster van den burg. Van Gr. daar getrouwd was, en daarheen ging ze. Ze bracht ons de akelige tijding van de verwoesting van D., en tezelfder tijd de blijde tijding van den keus van den nieuwen paus, die ze 's morgens in "Bien Public" vernomen haD. Ik zend aanstonds een briefje naar de sacristie: "Annuntio vobis gaudium magnum. Habemus pontificem. R. CarD. della Chiesa, qui sui nomen imposuit. Benedictus XIV." (6)

En dien zelfden avond nog, voor den Rozekrans, wordt van uit den predikstoel het blijde nieuws aangekondigD. De nieuwe Paus draagt de prophetische leuze: Religio devastato! .. (7)

Dezen namiddag (tusschen 4 en 6 uren) trekken D. troepen langs Droeshout, waar ze aan de pastorij vertoeven, naar Merchtem (uitleg bij pastoor Dr.)

Opw. vol vluchtelingen. Overigs alles rustig. De D. pogen vruchteloos eene brug te leggen over de Schelde te Baasrode-Moerzeke.

Gevechten te Puurs, Sint-Amands, - id. te Quatrecht – Melle waar de belg. vrijwilligers eerst in 't vuur gaan. Gansch den dag, doortocht van D. troepen, langs Droeshout, uit Mechelen, naar Aalst en Gent. Een belg. gereformeerde kannonier, Van den Broeck, brengt nieuws van Paul, welken hij 's vrijdags te voren in Antw. ontmoet had D. Lebb. en Dend. krijgsgevangenen komen aan in Soltau.

Duitschen op het kerkplein na de 2^de mis. Belg. patrouille chasseurs te peerd, met onzen oud-leerling, wachtmeester Celis aan 't hoofd, in het Dorp rond den middag. Duitschen, langsheen de gr. kasseide, met roofbuit uit Dend. en Lebbeke, trekken naar Assche. Te Lebbeke walgelijke braspartijen in den wijnkelder van burg. Dubois.

's Morgens eene patrouille hulanen op 't Kerkhof. 1 ure: 5 duitschers trekken door het Dorp. Hunne ransels en 2 onder hen liggen op eene boerenkar, nevens welke een oud brabantsch boerken treurig voortslentert. Eene patrouille chasseurs te peerd komt onverwachts uit de Bochtbaan. De D. aangevallen en gevangen genomen in de Heirbaan (huis Van Doorslaer – Van Haverbeke). Laffe poging van een der gevangenen D. Het br. boerken ('t was Tistje Van den Eynde, een oud-leerl.) komt triomfantelijk in het Dorp terug, "na livrancie". Begin van den 2den grooten uitval van de B. uit Antwerpen (9-12 7^b): Aarschot en Dendermonde hernomen door de B.

Gansch den dag, grof geschut richting Wolverthem (Slag van Wijgmaal en Kesselloo). 3 kleine D. patrouilles, op weg naar D. aan het huis van den burgemeester. D. ruiters op de groote kassei trekken naar D. en komen 's nachts terug. Wij vernemen dat onze kozijn Mertens-Van de Velde, van Koutermolen (Merchtem), door de B. ten onrechte verdacht, door hun gevangen is genomen en zijnen molen in brand gestoken.

Een nieuw leger van 10.000 man trekt op Dendermonde af, ten einde den overgang der Schelde af te dwingen, waar de Belgen opnieuw voet hebben gevat. Even als op 4 Sept. worden in Lebbeke de burgers nogmaals meegenomen om vooraan het leger te stappen. Nieuwe paniek! Alleman op vlucht!

Men vertelt dat de D. voorgoed op de Marne zijn achteruit geslagen. Geschut (Slag van Over de Vaart, Wackerzeel, Hambosch).

D. patrouille op Nijverseel. De 2^e B. Divisie verslagen te Rotselaar en te Wespelaar.

12 uren. D. ruiters trekken door het Dorp, in de richting van M. Hun zonderlinge (donkerblauwe) uniform verwekt de aandacht. Welweten vertellen dat het Russen zijn, te Baasrode ontscheept!!

Het B. leger trekt terug op Antwerpen. Men verneemt dat de D. door de bondgenooten tot op de Aisne teruggeslagen zijn. Adieu Paris! Het doel van den 2e uitval uit Antwerpen wordt nu klaar.

In den namiddag verschijnen 6 belg. chasseurs te peerd in het Dorp, de laatste die wij zagen! Een hunner wordt bij ons de handen vol boterhammen en vleesch gevuld.

Eindelijk nieuws uit Grembergen (waar onze kinderen verblijven). Marie De Vos (gezegd Marie de Koeter) te Dendermonde met een bootje overgezet, is tot hier geraakt.

Aanval van uit Buggenhout Bosch op Lebbeke en Baasrode. Gevecht te Potaarde. De Belgen hoewel min in getal geven de D. een duchtige schopping. Eenige dooden en eeinge gekwetsten. Om zich te wreken, steken de D. drij pachthoven in brand, en vermoorden en kwetsen vreedzame landbouwers.

D. legeren bestendig op Droeshout (Bareel), terwijl de B. Buggenhout Bosch bezetten. Burgers gedwongen loopgraven te delven op Droeshout vluchten naar Kravaalbosch. Burgemeester van Opw. en pastoor van Droeshout worden door eene patrouille cyclisten naar den Bareel gebracht bij den pruisischen hoofdman. Pastoor en burg. nan Masele worden insgelijks opgeëischt. Doch daar beide op vlucht waren, worden de 2 schepenen tot 's anderen in hechtenis genomen.

Aankomst te Grembergen van de 1^e Divisie (met staf) die reeds te Haelen, te Sempst en te Hofstade heldhaftig gestreden had). Logeeren bij de Waepenaert: Gén. Scherre (Scheere?), Cap. … Colpin, cap. Vertommen, luit. Delhaize. Vier auto mitailleuren (geschenk van Fr.): tusschen de chauffeurs, comte de Pumer, vrijwilliger.

Voor de derde maal waagt eene D. brigade, een aanval tegen de groote Scheldebrug te Dendermonde. Gekomen tot Sint-Gillis worden de D. door onze soldaten met mitailleure-vuur onthaalD. De D. op vlucht laten 30 m. op het slagvelD. Ze vliegen door Lebbeke in eene onbeschrijfelijke ordeloosheid. Een groot getal paarden keeren zonder ruiter weder (Verifier si ce combat ne fut pas livré le 17) (8)

2 ½ Duitsche patr. Van 30 man in het Dorp. 4 u. Groote doortocht van D. troepen (met kanonnen) op de Gr. Kassei. Opeischen van wijn bij pastoor van Dr. 's Avonds (rond 6 uren) kanongebulder richting Dend. en Gr. Soldaat (Jan) De Munter, 24^e Linie, onder het vuur van de D. infanterie, besproeit de brug van Dendermonde met petrole, en waagt zich tot voren de brug (Gedekoreerd). Eene belg. batterie, tusschen Gr. Dorp en het kerkhof beschadigd.

Doortocht van D. troepen door Opw. en Dr. naar Dendermonde. Den ganschen namiddag, tot den laten avond, kanongebulder richting Dendermonde.

Een D. prins in Lebbeke gekwetst, in het lazaret van Lebbeke verzorgd, en 's avonds, met buitengewone zorg, per auto, naar Brussel (Hôtel Métropole) vervoerd.

De Meester, 24^e Linie, gaat 's morgens, gansch alleen, aan den vijandelijken kant (rechter oever) der Schelde, om eenige b. soldaten daar gebleven, te redden.

Talrijke D. van Denderm. terugkeerende vernachten (nacht 17-18) op de Provinciebaan, namelijk op de verlaten hoeve van Fr. De Smedt-Verbelen.

's Avonds en 's anderendaags, aankomst op wagens en karren van talrijke gekwetsten uit Dend. te Droeshout. De pastoor van Dr. stelt voor deze naar het Rood Kruis (Pens.) te Opwijck over te brengen. Doch de D. betrouwen het spel niet, en verkiezen eindelijk hunne gekwetsten naar het veldlazaret van Wemmel te vervoeren.

Het B. leger (gen. Scherre) doet verkenningen tot op Nijverseel: twee délégués uit Gr. vragen op Nijv. nieuws over onze familie, dat ze 's avonds overbrengen naar Gr.

Kapitein Vertommen en een andere, per motocycle, komen tot op het Eeksken van de bifurcatie van den Ijzeren Weg, en bestatigen dat het pensionaat, met het roodkruisvaan ten top, nog recht staat, en brengen dit nieuws ook te Gr. Overr.

E.H. Pastoor Dr., met de dood bedreigd, vlucht, in boer verkleed, langs 't hof ten Eeken naar Opstal, en verder naar Holland.

Pastoor van Opw. (welke de D. nemen voor den past. van Dr. beticht draadlooze snelberichten te verzenden), aangehouden juist voor de Hoogmis en meegenomen naar Dr. Bareel, waar buiten aan eene herberg, de D. hauptman zetelt: " M. le Curé, vous ëtes mon prisonnier". Blijft gevangen tot 2 uren. Een aéroplane verschijnt in de lucht. De D. kramen op, en de pastoor, langs een zijwegsken trekt terug naar Opw.

Oorlogscorrespondenten van "The Times" wagen zich per auto op de Dendermondsche baan, tot aan de grens Opwijck-Lebbeke. Door eene D. patrouille verrast, nemen zij spoedig de vlucht.

Een karreken, voorgestooten door 4 D. rijdt voorbij. Daarop pastoor van Mazel, met zijne getuigen. Zij trekken naar den krijgsraad van Meysse (Ophasselt). De D. bandiet, die den 6^e Sept. op de pastorie wijn had opgelicht, wordt veroordeelD. Bravo, Mazel!

Onze dappere kozijn L. Van Bever, krijgsgevangene, ontsnapt te Br. en trekt terug naar het Front (Antw.)

Sensationeel nieuws, -gansch valsch-, aangebracht door inspecteur Leflot, zoveel te gemakkelijker aanveerd daar we sedert weken zonder eenig nieuws zijn.

Julie Bouchez brengt ons, -in hare kous verborgen-, eenen brief van Paul, en verder nieuws uit Grembergen.

Cannonade richting Mechelen. B. patrouille breekt de rails op van de ijzeren baan.

De hierlegerende D. troepen komen van Nancy, waar ze achteruitgeslagen werden (Gén. Major von Trupp) – Bataillon fürer oberlieutenant Meersman, oberlieutenant Klingel (?), etc. logeeren op de hoeve De Smedt, Hulst.

Aankomst te Grembergen van de 4^e Divisie (Gén. Michel). De 4^e Div. bevat namelijk de 8^e 10^e en 13^e Liniereg. Gén. Michel logeert in een klein huizeken op 't Heet (Hamme). Logeeren te Gremb. (bij de W.) (na 27 sept.), Gén-major Scherre, Col. Couturieux (later aan den IJzer, gén. Benoemd, sedert † ), Col. Nuton, Comm. Janssens (lanc.), Comm. Jonckheere (later krijgsgev. nan den IJzer), Cap. Neirickx, Com. 't Serstevens (art., later colonel, kozijn van de Lantsheere, en die bij ons te Opw. Logeerde in Nov. 1918), L'Col. Borquet (cité à l'orde du jour), Com. Michel, Le porte drapeau Bruyère, Kap. De Munick (art.), Lieut. Lebrun († 's nachts 1-2 oct.), etc.

Bezoeken de fam. De Waep.: Louis Geeurickx (die droevig nieuws brengt van Vertommen, Assche) en Henri Borginon.

De 4^e Belg. Divisie (Michel) moet ze "de Front" aanranden op de oever van de Schelde; de 5^e Div. moet ze op haren rechtervleugel (tusschen Dend. en Mechelen) aanranden; de Div. Cavalerie moet ze, in de richting Aalst, op haren linkervleugel bestormen.

(De Belgen bezetten Lebbeke. 3 Belgen sneuvelen te Lebbeke: Ernest Helskens van S. Amandsberg, ontgraven in de Snijdersstraat (Carab. cycliste), Du Monceau (Gent) ontgraven aan de statie, Huyghe (Veldartillerie) en Holvoet (Brugge), ontgraven in de Groenstraat (5^e Jagers). Vele duitschen sneuvelen tusschen "den Otter" en de statie van Sint-Gillis "Sint-Gillis" . (Slag van Sint Gillis – Lebbeke).

Rond den middag trekken rond 80 D. door het Dorp naar 't Eeksken, waar de voorposten der B. (chasseurs) liggen. Aan het straatje achter het huis van Fr. De Keersmaeker (Eeksken), schieten B. chasseurs, in de beeten verdoken. Een D. getroffen. "Man hat geschossen!" huilen de D. Tien huizen worden zodra in brand gestoken: noch stallen, noch oogstmijten worden gespaarD. 52 burgers, tusschen dewelke oude menschen, worden gevangen genomen. Vrouwen en kinderen worden op eenen hoek van de straat samengebracht, en moeten geknield blijven, de armen omhoog, terwijl de huizen branden, en de mannen meegesleurd worden naar het Dorp, en verder naar Mansteen: Hun lijdensweg …

(Treurige doortocht van die 52 ongelukkigen, tusschen dewelke ouderlingen van 70 jaren en meer, die nauwelijks kunnen volgen, en met den paternoster in de bevende handen achteraan komen gesukkeld, - voortgestampt door brutale soldaten, beschimpt en beleedigd door steeds aanrukkende duitschers, - en tusschen hen, Fr. De Keersmaeker, het aangezicht bebloed (baionetten), met een ransel op den rug!)

De gekwetste D., zekere Otto Richter, van Gorlitzer, kreis Kulau, wordt door de D. op een kruiwagen naar het Pensionaat (Rood Kruis) gebracht, rond 2 uren: hij was getroffen midden in het lijf: waarschijnlijk was de maag doorboord.

Ondertusschen wordt er gestreden op Eeksken, Lebbeke, Opstal, waar de B. chasseurs tot het offensief overgaan.

Een geblindeerde trein houdt stil aan de Doodstraat – Enquête bij den chef. Koelbloedigheid van zijne dame.

Duitsche gekwetsten worden naar het Pensionaat gebracht.- De D. doctors Speyer en Panter, even als onze doctoors, bestatigen dat de wonde van Otto Richter door een oorlogswapen (en niet door een jachtgeweer of revolver) werd veroorzaakt.

(400 B. (3^e ch.) trekken door Bugg. Bosch en bezetten de Brabantsche grens, langs 't Hof ten Houte, Neerveldestr. En Doodstraat. Eene B. batterie aan Bug. Bosch, tusschen Kalkestraat (Bugg.) en Ravenstraat, tegen het Bosch, schiet in de richting Nijverseel (en heeft verschillige huizen op het Eeksken vernield). Eene andere batterie aan de Wiesbeek (Hoeve César Temmerman) schiet in de richting Opwijck en Nijverseel, doch "roeit" te kort).

In den valavond is het D. leger op Opwijck terug geslagen. Belg. troepen bezetten de statie van Peiseghem, doorkruisen het Eeksken, en leggen loopgraven aan op Eeksken en Nijverseel tot aan de ijzeren weg naar Aalst. (tot 7 uren 's morgens).

Duitsche batteries zijn opgesteld rond Opwijck (Bocht, Heirbaan, Nieuwstraat, Kalkestraat, Plaizanten Hof). Het grof geschut der Belgen treft verscheiden huizen (Van Cauter -Meskens, Van Leebeeck, etc.). Scherven van scraphnels vallen op 't Pensionaat. De bommen sissen in de lucht. Algemeene angst. Geen mensch op straat!

De D. staf in de statiestraat: De statiechef en zijne dame gedwongen in den kelder te blijven met de bedreiging voor den kop geschoten te worden. De piqueur Coppens gedwongen op eenen stoel, op de spoorbaan zelf, tusschen twee vuren, te blijven zitten. (Belgen op Hoogen Jan).

Eene akelige tijding wordt ons gebracht. De 52 menschen van 't Eeksken, onder gejouw en bedreigingen van D. naar Mansteen overgebracht, zijn met de dood bedreigd…

De Burgemeester en Jan Lindemans (die meegaat als taalman), begeven zich, onder het aanhoudend vuur, naar de Statiestraat, waar de bataillon furer Meersman, met zijne officieren, allen te peerd, zich bevinden, ten einde de loslating van de ongelukkige gevangenen van Eeksken af te smeken. Brutale antwoord van Meersman. "In tijd van oorlog heeft men den tijd niet te onderzoeken wie plichtig is of niet. Fusillieren!" Meer menschlievende gevoelens van eenen der officieren die, na Jan gehoord te hebben, verklaart dat, vermits de D. doctoors zelf zeggen dat hier geen spraak kan zijn van eenige aanranding door burgers, die menschen onplichtig zijn.

Schrik heerschte op dat oogenblik tusschen officieren en soldaten: Bommen en scraphnels ontploffen in den omtrek: De soldaten beschutten zich langsheen de huizen van de Statiestraat. Een soldaat, naar het Dorp gestuurd voor opeischen van vlees, aanstonds niet terugkeerende zijnde, bedreigt Meersman het Dorp in assche te leggen … Zienlijk is die laffe bloedhond dol van angst.

Intusschen heeft Dr. Speyer het Gesticht verlaten. Is hij het of een andere officier die de moorderij van de gevangenen van Eeksken belette?

Na lang dralen had men die (4) menschen gedwongen een groote put (2m op 2m) te delven, waarin ze moesten begraven worden. Toen het reeds duister was werden ze op eene lange rij geplaatst langsheen de provinciebaan om voor den kop geschoten te worden. Reeds was Fr. De Keersmaeker, - dien zij bijzonderlijk beschuldigd hadden, met eenen ijselijken schreeuw, onder hunne ballen gevallen, toen eensklaps een officier, met groot lawijt, bevel geeft de moorderij te staken en de gevangenen naar het Dorp terug te brengen. De Keersmaeker wordt ter plaatste begraven, en de gevangenen worden te Opwijck in de Sint Paulus zaal gebracht. Hunne huisgenoten, op vlucht gedreven, weten niets over hun lot. Al de D. gekwetsten worden dienzelfden avond naar Brussel vervoerD. Meersman en zijne officieren, alsook de 2 doctoors achten zich niet in veiligheid in het Dorp en gaan naar de Hulst, op de hoeve De Smedt, vernachten.

De Statie, Statiestraat en een deel van het Dorp zijn den ganschen nacht door Duitschers bezet.

(Angst in gansch het Dorp. Een vijftigtal mannen verborgen in de onderaardsche goten (égouts), anderen in onderaardsche schuilplaatsen die ze, deze laatste dagen, zelf opgetimmerd hebben. In dergelijk hol zitten (in de Kalkestraat Gust De Meersman en anderen). Juist boven hen knuppelen de kannoniers in eenen appelaar. De grond begeeft. Met rug en armen pogen de dompelaars het gewelf te schragen. "Jongens, willen wij ons aangeven?")

In den avond nadert een voorpost B. chasseurs de statie om die te bezetten. Bijtijds bemerken zij dat deze vol Duitschers zit. "Filons, roept de aanleider Cornu, ce sont des Allemands!" Maar hij valt op den zelfden stond, getroffen in de bil, terwijl zijne makkers haastig wegvluchten. De arme jongen blijft daar den ganschen nacht liggen, in een plek beeten. Geburen (De Cock-De Donder) hooren hem kermen, maar niemand durft buiten komen.

(Rond 9 uren trekt een deel van 1^e Linie uit de Ravenstraat naar 't Hof ten Houte, en keert rond 11 uren terug naar Heizijde.)

Lebbeke is gansch heroverD. Reeds in den namiddag, toen de huizen van Eeksken nog brandden, trokken daar vlaamschsprekende troepen voorbij. Op Nijverseel (Hoeksken) vertellen meisjes aan onze soldaten dat op de groote baan de D. hunne peerden ijlings uitgespannen hebben, en naar Assche vluchten, hunne kanon en munitiewagen achterlatende. De B. soldaten stellen voor die te gaan halen, doch daar de nacht valt, stemt hun onderofficier hierin niet toe.

Den ganschen nacht, geschut en trompettengeschal. Belgen sneuvelen in Buggenhout-Bosch, 3 Belgen (Vernimmen, Glas en Dehaen) worden doodelijk getroffen op 't Eeksken (Hofveld).

In Bugg. Dorp legeren honderden Belgen: Den ganschen namiddag hebben zij gestreden. Tusschen hen bevinden zich E.H. Bernaerts, Lieuten. Van de Velde van Mazele, en Alois De Smedt van Opwijck. Zij hopen morgen zegevierend door Opwijck te trekken en Assche te bereiken…

Angstige nacht! Onophoudelijk geweergeknetter. 's Morgens, rond 5 uren, worden wij wakker geschokt door eene hevige kannonade, dicht bij ons. Duitsche batteries, op de hoogte dezen kant Hollestraat, en verder op Cleye, Galgenstraat etc. beschieten Buggenhout Bosch, Boschkant, Kranenbek en richten hun vuur op Lebbeke. Menschen gedood te Merchtem-Dries rond 5 ½. Bommen ontploffen boven de kerk van Peiseghem onder de mis.

Belgen legeren op Peiseghem, rond de kerk en langsheen den ijzeren weg. Schier geene B. in de Ravenstraat, maar wel in Bug. Bosch: Eene B. batterie tegen het Bosch, tusschen Ravenstraat en Kalkestraat.

(5 u. 's morgens, komen aan de statie van Opwijck, in volle wanorde, 2 à 3 compagnies D. voetvolk met een batterie kanonnen. Zij komen van 't Eeksken en vragen naar water.)

Te Opwijck, trekken versche D. troepen, uit Assche (?) rond 6 ½ u. voorbij de kerk, en slaan de arduinen baliën van het kerkhof aan stukken. Niemand waagt zich naar de kerk. Gansch het Eeksken en Neerveldestraat op vlucht. Die ongelukkigen vluchten tusschen de B. en D. linies.

Geweergevecht tusschen D. en Belgen van 7 tot 10 u. 's m. De D. vallen aan van de Opw. grens (Neervelde). Rond 8 uren eerst komen zij in de Ravenstraat.

B. kanonnen aan 't Bosch beantwoorden het D. geschut rond 6 ½, maar worden weldra tot zwijgen gebracht.

Rond 7 ½ u. wordt de soldaat Cornu (van Cuesmes, 5^e ch.) 's avonds te voren gekwetst achter de statie, en die den ganschen nacht op het veld bleef liggen, gansch uitgeput, door D. brancardiers naar het Pens. gebracht.

Geene hoogmis. Panique in Opw. Dorp. Alleman in kelder en onderaardsche goten en schuilplaatsen. Velen vluchten: E.H. Walgrave, de commisaris Rombouts, de sekretaris A. Heyvaert, etc.

Gansch den dag, aanhoudend gevecht op Lebbeke, Eeksken, Heizijde, Opstal … en verder op Gyseghem, Audeghem …

(De Belgen bezetten Lebbeke. Zij hopen vooruit te trekken. Rond 10 uren ontmoet burgemeester Dubois den generaal Scherre en verzoekt hem te zijnent het ontbijt te nemen. Doch reeds te 11 uren moeten de B. achteruit trekken. De soldaten, ontzenuwd roepen tot wie het hooren wil: "Zoo wij achteruit gaan, vlucht dan allen. De D. naderen, en zeker wordt gij allen vermoord." Rond 12 uren vallen de eerste schrapnells in het Dorp. Het B. geschut antwoordt. In min dan eene halve uur zijn de straten opgepropt met soldaten, vrouwen, kinderen: Alleman vlucht naar Dendermonde.)

De batteries, eerst in de Heirbaan (IJzeren weg) opgesteld, bereiken weldra de Wiesbeek (hoeve Ces. Temmerman) en beschieten de kerk en den molen van Opstal. Verscheidene huizen verwoest. – Zichtbaar trekken de B. linies achteruit …

Drij Belgen (Jos. Steyaert , Everghem, Amedée Van de Kerckhove, Mouscron, en Georges Herspoel, Hautrive, allen 5^e ch.) en een dertigtal gekwetste D., de eene op draagberries en karren, andere lichtgekwetste (aan handen voornamelijk) te voet, komen aan in 't Pensionaat.

Op andere plaatsen (namelijk Herebout, in Breestraat) vervoert men dooden en gekwetsen.

In den namiddag rijdt onze gast, Victor Van Eycken, oud-soldaat, twee maal, met kar en peerd, naar Eeksken en Opstal achter gekwetsten.

De 2 D. doctoors, onze doctoors, onze onderwijzers (Rood Kruis) zijn overlast van werk. Steeds worden nieuwe gekwetsten aangebracht. Treurige begankenis!

's Avonds worden al de D. en B. gekwetsten, na vermaakt geweest te zijn, met karren naar Br. Vervoerd, vergezeld van gewapende Roodkruis soldaten. (Krankentragers mit gewehr, Dr. Speyer en Bertus met zijne bollanteern).

Rond 8 ½ 's avonds, als reeds de D. doctoors vertrokken waren, worden nog gekwetsten op 5 à 6 karren aangebracht. Tusschen hen bevinden zich de Belgen: Arthur Cherasi, Watermaal; Gustave Burssens, Huesden, die naar eene chique vraagt, en Alfons Daese, Gent Pijlstraat (1^e L.)

Deze laatste wordt op de kar zelve door mijn zoon Joseph en eenen kleinen Duitsch vermaakt. De arme jongen, door mitrailleuse kogels, zijlings den buik en aan den arm gewond was nog niet vermaakt geweest, had veel bloed verloren en was gansch uitgeput. Terwijl al de anderen dien zelfden avond nog naar Brussel moesten overgebracht worden, mocht Daese, - na lang smeeken, - hier blijven. Zeker, ware hij onderweg, aan de hevige pijnen bezweken. Nu toch, kon hij hier, bij vrienden, in vrede sterven!

Rond 11 uren 's nachts, komen nog toe op eene kar: Louis Van Nuffel, Buggenhout-Opstal (21^e L.) 's daags te voren aan de schouder gewond, Raymond Nerinckx, Ruysselede (21^e L.), Joseph Gilmund, Soignies, brancardier, Oswal Meunier, Ellezelles, kap. 1^e Art., deze laatste niet gekwetst. Allen waren gevangen genomen te Lebbeke (Heizijde) in eenen kelder. Zij slapen hier eene ½ uur en vertrekken in den nacht naar Brussel.

De Duitschers zijn heden een sprong vooruit gekomen. Zij legeren tot kort bij het kerkhof van Lebbeke en bezetten de statie van Heizijde. In Buggenhout hebben zij de Bovelingenstraat bereikt (hoeve Lissens). Buggenhout zelf is zonder troepen. De Belgen zijn teruggetrokken tot in Baasrode. In Londerzeel hebben zij het Dorp verlaten en houden 's avonds nog achter de statie.

Reeds 's morgens hadden de B. officieren de laatste burgers aangezet te vluchten (Jos Caluwaers). Het klooster en verscheidene huizen werden dien dag door de vlammen vernield.

Onderscheidde zich te Opwijck-Buggenhout 26/27 sept. E.H. Bernaerts, aalmoezenier 1^echass. (werd Ridder der Leopoldorde), sneuvelde heden te Peiseghem. Lt. Van Dale, 10^e Linie. Sneuvelden te Lebbeke en zijn daar begraven, den 26^e 2 soldaten van het 10^e Linie, en den 27^e, 13 soldaten, 10^e Linie en een cavalier.

Uit Aalst deden de Belgen (Cavalerie) heden een poging de D. langs achter aan te vallen. B. batteries beschieten uit Ternat de fabriek Van de Putte, te Assche, dat vol buit stak. De Belgen wagen zich tot bij het kasteel Vin. Eene panique ontstaat in Assche tusschen de D. In alle haast vluchten zij met munitie wagens op de kassei naar Walferghem. Zij waren weinig in getal, en dachten met versche engelsche troepen te doen te hebben.

Drij B. generaals: Michel, Scherre en Warbroeck bevinden zich deze namiddag te Grembergen in het huis de Waepenaert. Een honderdtal D. en B. gekwetsten (van 26^e en 27^e sept.) worden 's namiddags in Gremb. Statie door het B. RoodKruis verzorgd, en per ijzeren weg weggevoerD. Een D. officier van Keulen sterft en wordt op het kerkhof begraven.

"La 4^e Div., sortant de Termonde, s'avançant par les 2 rives de la Dendre, fut vivement engagée", zegt een officiëel rapport. « La 5^e Div. (Bugg. Londerzeel) ayant des craintes pour son flanc gauche, n'aborda l'ennemi qu'avec de faibles forces ». « C'est dommage, zei dien avond te Gr. een opperofficier, la 5^e Div. n'a pas bien donné."

La Div. de Cavalerie de son côté refoula à Alost les détachements allemands qui gardaient les passages de la Dendre et poussa des pointes jusque Assche (id.) (9)

Begin van het bombardement van Grembergen (uit Appels-Zand, Lebbeke-Vondelbrug, en Baasrode-Keure). De 1^e groep 4^e Art. (cap. t'Serstevens) vervangt te Gr. de batteries van de 4^e Brigade mixte.

In Opwijck is nu alles rustig. De D. zitten meer Noordwaarts in Buggenhout en in Londerzeel.- Grof geschut langs Wieze en Dendermonde.

(Te Buggenhout (Hooge-Linde) worden 19 b. gesneuvelden ter plaatse begraven. De lijken van b. gesneuvelden waren totaal van hunne kleederen ontbloot. In den mond van 2 b. soldaten hadden de D. een cigaar geplaatst.

De statiechef van Opw. wordt met een gepanserde trein (train blindé) naar Aalst gevoerd, waar men voor goed aan 't plunderen is, en terug naar Opw. gebracht. Onderwegen wordt achtergelaten oorlogsmateriaal opgeladen.

Verscheidene oude mannen van 't Eeksken, door de D. gevangen genomen zaterdag, en die de nacht in S.P.zaal hebben doorgebracht, nemen zondag het middagmaal bij E.H. Van Gestel . Een hunner, L. Aerts, voor het eten, knielt en met uitgestrekte armen, bedankt God die ze, daags tevoren van de dood verloste.)

Een D. kranke (Gustave Radlag) aangedaan van eene dubbele pneumonie wordt door Dr Panter in het pensionaat gebracht, met peerd en voiture van Fr. De Smedt, door de D. aangeslagen.

's Avonds panique verwekt door eenen brief van L. Geeurickx (die achter den Dender zit), die beweert dat Opw. gaat platgeschoten worden. E.H. Van Gestel stelt het volk gerust in de kerk, terwijl het kanon nu davert in de richting van Steenhuffel en Liezele.

Rond 9 ½ 's avonds. Onze gekwetste, Alf. Daese, die in den loop van den dag door E.H. Van Bavel berecht werd, sterft, omringd door onze familie en van de heeren van het Opw. Rood Kruis. Wij hebben den armen jongen bezorgd en beweend, als ware hij ons eigen kind geweest.

Gansch den nacht en in den dag, hevige cannonade langs Liezele, Buggenhout, 's avonds ook langs Dendermonde en Ternath. (Nieuwe brandstichtingen in Dendermonde).

Gevechten in Londerzeel (Neerhuven), en in Breendonck (Een monument is daar reeds gedurende den oorlog opgericht).

61 B. soldaten (1^e Jagers, 12^e Linie) sneuvelen en worden ter plaatse begraven. Deze werden later, door Jufv. Oriane ontgraven, en samen met andere lijken behoorlijk ter aarde gesteld: 63 op St. Jos. Londerzeel, 25 op het kerkhof van Breendonck.

In Opw. alles rustig. De veldwachter Hermus begraaft op de plaats waar ze gevallen zijn (nacht 16/27 Sept.?), op 't Eeksken (hofstede Van Neyghem) Frans Vernimmen, van Moerzeke, (2^e Ch. 53180), Glas, en … De Bock (Sint Pieters Kapelle, 2^e ch. 32807); en verscheidene andere (onder welke Sacré, briefdrager (Berlare) in Buggenhout-Bosch.

's Avonds, wordt door de heeren van 't Rood Kruis (A. Daese) in de doodkist gelegd (in een wit laken gehuld). Ik omhels den lieven Doode in name zijner ouders …

8 uren. Plechtige begrafenis van Al. Daese, gedragen door de jonge heeren van het Rood Kruis (Jan Vereertbrugghen, Léon Buggenhout, Philemon Raes en Const. Lindemans. Lijkstoet gevolgd door de gemeente overheden en eene talrijke schare volk. In dien zelfden stoet, wordt het ontgraven lijk van den ongelukkigen F. De Keermaeker aangebracht, gedragen door 4 zijner geburen, afgebrande menschen in hunne arme alledaagsche kleeding. E.H. Van Bavel doet de mis. Droeve, zeer indrukwekkende plechtigheid. Beide martelaren liggen nevens malkander in een graf.

In het pensionaat worden 8 dwalende koeien van 't Eeksken aangebracht. Andere worden in naburige hoeven opgenomen. Louis Aerts van 't Eeksken verblijft bij ons.

Duitsch krijgslazaret in het Gasthuis van Merchtem. Een vijftigtal gekwetsten (duitschers en eenige belgen) worden er verzorgd. Eenige zijn daar gestorven, tusschen dewelke een Duitsche officier. Brutaal gedrag van duitschen jegens hunne overledenen: Ze smijten ze van de trappen. Duitsch kerkhof aan de kasseide naar Steenhuffel. De gesneuvelde Belgen rusten op het kerkhof van Merchtem. Talrijke wagens met gekwetsten werden deze dagen over Opw. naar Merchtem en Brussel vervoerd.

In den nacht 30 Sept. / 1 Oct. doen de D. vruchtelooze pogingen om over de ondermijnde brug van Dendermonde den linker Scheldeoever te bereiken. De 1^ste mijn ontploft niet, maar de 2^e doet brug en duitschers in de lucht vliegen: 't Was een prachtige gesternde nacht.

(Dien nacht sneuvelt te Gr., door eene kogel tusschen de 2 oogen getroffen, Lieutenant Hiernaux.)

Grof (oorverdoovende) geschut (van 2 ½ 's nachts begonnen) langs Dendermonde (beschietingen van Gr.), en richting N. (beschieting van de forten van Bornhem, Breendonck, Waelhem, etc.)

2 Belg. soldaten 1^e Lin. (Sacré, briefdrager van Berlaere en een jongen van Wondelghem) door onze veldwachter van Opw. tusschen Boschkapel en Peiseghem begraven.

Te Grembergen, in laten avond (11 ½) vlucht, langs den hof van den burgemeester, die op het veld uitgeeft, van officiers en soldaten (meest Walen) van 13^e Linie. Zij worden rond middernacht ontmoet door Gen. Michel op de Moerzeke kassei, en dadelijk met klank teruggestuurd.

(Dien nacht sneuvelt te Zele lieutenant Lebrun (prof. Ec. Reg. van Dinant), die te Gr. bij de familie logeerde).

Het wordt zichtbaar dat de D. kost wat kost langs Dendermonde over de Schelde willen vasten voet nemen, en van het Belg. leger, in Antw. belegerd, den aftocht willen afsnijden.

(74^e Afdeeling van de Landwehr rukt op, langs Lebbeke, naar Dendermonde. De staf bij heer Arn. Dubois, 20.000 man in Lebbeke).

Rond 12 uren houdt eene D. ambulancietrein stil aan het hof van We.Vereertbrugghen te Opw. doch vertrekt dadelijk. Rond 3 uren, D. artillerie, komende van Heizijde, trekt langs de Wijngaardstraat (Nijvers.) naar Assche of Aalst. Idem in den nacht.

(74^e Afdeeling, met grof geschut en mittrailleurs, 's morgens in optocht naar Aalst, vervullen Lebbeke met onbeschrijfelijk gedruisch.)

Val van Koningshoyckt en andere forten – Lier ontruimt – De B. over de Nethe geworpen.

Het stuift te Grembergen. (Talrijke bommen ontploffen rond het Dorp – Duc, den hond, rukt zich los, en met zijn kot achter zijn hielen, loopt huilende rond de koer). Talrijke soldaten worden bij Wapenaert, in de achterkamer gebiecht. – Lt. Mayat (4^e art.) sneuvelt, en wordt te Gr. begraven, neven zijnen vriend, Lt. Hiernaux, 1^e Oct. gesneuveld.

's Nachts (3/4) worden hier door de D. talrijke vluchtelingen overgebracht uit Sint-Gillis en Dendermonde: arme dompelaars. Zij worden in S. Pauluszaal en in de gemeenteschool geherbergd en moeten door de Gem. onderhouden worden. 's Nachts wil een D. officier met eene slons, te vergeefs, bij Jos. Wijnants binnendringen.

's Morgens (alle zondagen gebeurt er iets bijzonders) onder de 1^e mis, panique in de kerk, onvrijwillig verwekt door 2 zaalzangers (Ritten en Léon): gevolg van den aanhoudenden schrik die tusschen het volk heerscht.

's Middags, aankomst te Opw. Van 200 duitschen met troswagens. Logeeren aan de statie, de officiers in de villa Wijnants.

Aankomst in het pensionaat van een D. veldlazaret: Dr Brunner (uit Beieren) oberartz, Dr Finken, een koloniale Dr., etc. met een veertigtal RoodKruismilitairen. Dr. Brunner logeert bij E.H. Pastoor, andere in het pensionaat en op den Cingel.

Dr. Finken beweert dat reeds 4 groote en 2 kleine forten van Antwerpen gevallen zijn, hetgeen waar was, - doch niemand kon het gelooven.

Beiersche troepen (2^e Reg. Munich) in Mazele. 's Nachts, doortocht van D. troepen door het Dorp.

's Namiddags hevig bombardement van de statie van Grembergen. De D. pogen vruchteloos over de Schelde te geraken langs Schoonaarde (waar zij het duitsch (?) goudronfabriek bezetten).

"Chaude journée à Berlaere – Schoonaarde", zegt een mil. rapport. De kinderen slapen te Gr. in den achterkelder (ook de volgende nachten). Zij toonen veel moed, en worden derhalve getroost en gepaaid door de officieren. Henri Borginon, die aan de Schelde ligt, brengt over andere dag een bezoek.

Duitsch lazaret voorgoed in het pensionaat gevestigd: Tamelijk hoffelijke lieden. De D. troepen die aan de Statie vernachten trekken naar de Dender lijn.

Schrikkelijke dag te Grembergen. Ditmaal hebben de D. het op Gr. Dorp gemikt, en wel bijzonder op het huis van burgemeester de Waepenaert, waar ze, door verraad, weten dat de staf (met gén. Michel) zich bevindt.

Belg. batterie (Comm. 't Serstevens) staat achter het kasteel de Meren, juist voor het huis de Waepenaert; eene andere achter het hofveld, aan Van Hiel. Schrikkelijke ontploffingen aan het huis de Waepenaert: 3 peerden en 1 belg. kanonnier gedooD. Omliggende huizen werden getroffen, doch bij de Waepenaert (buiten de verbrijzeling van al de ruiten) bleef alles ongehinderd. Talrijke kogels, voortkomende van een ontplofte boîte à balles) lagen verspreid in de groote zaal: Noch spiegel, noch eenig ander voorwerp werd gebroken. Een bom breekt in twee den arduinen dorpel van een der bovenvensters, doch ontploft niet en blijft daar liggen. Een officier neemt ze weg en werpt ze in den wal van het kasteel. 22 bommen vallen rondom het huis: Men zou gezegd hebben dat eene geheimzinnige hand die van dit huis afweerden. De officiers zitten koelbloedig in het achterhuis, de kinderen in den sterk gewelfden kelder. De brave kapitein Janssens neemt de kleine Gabrielle, een oogenblik verschrikt, op zijnen schoot en tracht ze met vertelselkens te bedaren.

De forten van Kessel en Broechem vallen. Begin van den aftocht van het B. leger uit Antwerpen.

Dezen namiddag, terugkeer, na verre omwegen, van M. Jan Buggenhout (27^e Sept. gevlucht). Hij brengt gazetten en nieuws mede, en verzekert dat een engelsch leger zich rond Gent bevindt.

's Morgens tracht nogmaals de vijand voor Schoonaarde, over de Schelde te geraken. Hunne artillerie beschiet de B. linie "d'enfilade", en dwingt het 13^e Linie den dijk op te geven. Doch de 2^e brigade cavalerie, uit Wetteren vertrokken, randt de D. van langs achter. De B. artillerie beschiet het versterkte goudronfabriek van Schoonaarde dat in brand schiet. De D. vluchten in wanorde en laten hun materiaal varen. Het 13^e Linie herneemt zijne posities op den Berlaerschen Dijk. Gen. Michel 's avonds feliciteert zijne mannen.

Te Opwijck, gansch den dag, grof geschut in schier alle richtingen (Aalst, Dendermonde, Boom). Men voelt dat de D. eene beslissende poging doen. In den namiddag zien wij eene zwarte rookkolom opstijgen, juist in de richting van de brouwerij Callebaut, van Wieze. (wij vernemen later dat het goudronfabriek van Schoonaarde afgebrand was).

De beschieting van Antwerpen is nakenD. Men zet het volk aan te vluchten. De 6^e Div. wordt, langs Temsche, naar den linkeroever van de Schelde gestuurd, om de 4^e, in den sector Dendermonde te ondersteunen.

Op aandringen van de officiers, vertrekken de kinderen, voorzien van een paspoort, rond 10 uren uit Grembergen, per koets, met Joseph Rubbens, de meid Marie, en Angele van 't kasteel. Pijnlijk afscheid, smertelijke stonD. Allen weenen. Op de baan, tusschen Hamme Zog en Waasmunster ontmoeten zij generaal Michel. Deze doet het rijtuig stilhouden, en daar hij denkt dat een gewoon passeport niet zal voldoende zijn om over Waasmunster te geraken, onderteekent hij eigenhandig een bijzonder laissez-passer. Bemerkende dat de kleine Gabrielle weent, neemt hij het kind in zijne armen, troost het vaderlijk en omhelst het. O, den braven man! Te Waasmunster, formeel verbod verder over de brug te gaan. Doch op zicht van het passeport en het eigenhandig handteeken van Gen. Michel, worden onze vluchtelingen doorgelaten, en order wordt gegeven voor hun rijtuig plaats te maken. Op weg naar Sint Pauwels, bij nonkel Florent die ze verwachtte wordt de doortocht hun verder nogmaals afgespeerd

(Te Zeveneeken, ontmoeten zij garde-civiques die te Gr. verbleven hadden (onder andere "de koning van Servië", zoo ze dien brusselschen bluffer noemden, die zich beroemde een geweer te dragen, dat eerst voor den koning van Servië bestemd was). Loochristi ook wemelde van garde-civ. Dat stelt ze gerust, daar ze reeds lang weten dat garde-civ. altijd ver van alle gevecht blijven.)

en voleinden zij (rond 5 uur) te Gent bij Mevr. De Meren en Mr. Soupart (Angèle, Constance en Agnès logeeren bij Mevr. Soupart, de overigen bij Mevr. De Meren.)

De belgische batterijen te Gr. antwoorden niet meer op 't hevig geschut der Duitschers. Deze hebben hunne stellingen op de Mechelsche kassei (Keure), de Brusselsche kassei (Vondelbrug, Collegieveld) en de Gentsche kassei (Appels Zand), en beschieten nu de Brug, de Statie en het Broek.

Gedurende deze 9 dagen vuurden zij niet min dan 900 bommen op Gr. Doch deze verwekten weinig schade. De Belgen, lagen onmiddellijk achter den dijk, en telden zeer weinig dooden.

Eene der 4 automittrailleuses, door Frankrijk geschonken, (ieder kostte 250.000 Frs) maakte hier prachtig werk (chauffeur: comte de Pirmez). Gecamoufleerd, overdekt met groene takken, ontsnapte zij aan de aandacht der D., en verijdelde ze, dagen lang, de pogingen van den vijand langs de Dendermondsche brug, vooruit te rukken. Ongelukkiglijk verspreidt zich het grucht dat de D. dezen nacht (6/7 oct.?) eene brug geworpen hebben over de Schelde te Schoonaarde … (Slag van Berlaere). 't Was het einde! .. De lanciers, met majoor Janssens, waren in den namiddag vertrokken. Gansch den nacht trekken de B. troepen die aan den dijk legerden door Grembergen Dorp, terwijl eenige piotten, op periqkel van hun leven, de brug van Dend. met petrole overgieten om ze tedoen springen.

Tusschen de voorbijtrekkende soldaten bevindt zich Rik Borginon. Met bevende hand drukt hij de hand van Gabrielle de W. die aan de deur staat: "Zeg aan de familie dat ik nog leef, hoe weet ik niet."

De laatste Belgen verlaten het Dorp rond 3 ¾ 's morgens. Onze driekleur verdwijnt in den nacht … God weet voor hoelang! Droevige stond …

Droevige dag in onze geschiedenis: de D. zijn over de Nethe en over de Schelde. Al de forten van Antw. zijn gevallen. Alleen Breendonck en Liezele houden nog … Gansch Antwerpen is op vlucht: 's Avonds te 11 uren begint het bombardement der stad.

Te Opwijck ook was het een treurige dag: De duitsche officieren kondigden luidruchtig hunne victorie aan, en verspreiden bedroevende geruchten nopens Antwerpen en ons vluchtende leger. Door de eenzame straten dwalen lange theoriën van uitgemergelde Dendermondenaars. En in de verte aanhoudend gebulder van kanons, langs Schoonaarde, Breendonk, Willebroek … overal!

Welke nacht! hier, te Grembergen (waar de tanten slechts rond 4 uren 's nachts gaan slapen), te Gent (eerste nacht door de kinderen bij vreemden doorgebracht), te Antwerpen!

(Rond 4 uren trekt het Rood Kruis der 73^e AfD. langs Wieze naar Schoonaarde waar, zoo schijnt, eene brug over de Schelde is geworpen.)

Groote doortocht, die 2 uren duurt, van duitsche troepen en troswagens, naar Aalst.

Bijna gansch Grembergen op vlucht. In den vroegen morgen na het vertrek der laatste Belgen wordt de telefoon toestel, door Gen. Michel geplaatst, weggenomen (juist bij tijds).

Aankomst der Duitschers in Gr. 's Namiddags wordt de heer Burgemeester (in pantoffels, op zijn werkdaags gekleed) naar de statie geroepen, met een 20 tal Grembergenaars aangehouden, en in de kasern van Dendermonde opgesloten.

Er blijven in Gr. slechts 4 à 5 persoonen: de 2 schoonzusters, Jef van 't kasteel en de champetter, beide in brouwersgasten verkleed, en een zusterken in 't Gasthuis met een ziek vrouwken…

Breendonck valt. Twee wijken van Antw. in branD. Het Belg. leger ontruimt Antwerpen.

De koning en de koningin trekken 's morgens door Zelzaete (gezien door Frans De Smedt).

De officieren van het veldlazaret uit het pensionaat schijnen hunne aanstaande bestemming niet te kennen. Gisteren spraken zij van Steenhuffel, nu schijnt het dat ze naar Berlaere (Dend.) gaan.

Aankomst in het pensionaat van "lec cadeaux de notre empereur" (11), zoo Finken dien geroofden buit uit Mechelen noemt.

's Avonds organiseeren zij "une bedide fête" bij M. de Pastoor waarop de heer Burgemeester uitgenoodigd wordt. Een champagne flesch ontploft in den gang van de pastorij. Dank den oberartz neemt de wallebakkerij bij tijds een einde.

Vrijdag, 9 October(Troepenbeweging van Brussel en Assche langs Schoonaarde naar Berlaere en het Land van Waas).

Geschut ver in het Zuiden (?) – 's Middags en 's namiddags idem in de richting Schoonaarde (Quatrecht?); Het wordt duidelijk dat de D. over de Schelde zitten, dat de val van Antwerpen nakende is en dat het Belg. leger, dat langs Noord Vl. achteruittrekt, ernstig bedreigd wordt.

(Inderdaad is dezen morgen de ijzeren ~~pont~~brug van Antw. in de lucht gevlogen. Het bombardement wordt gestaakt en de D. dringen rond 12 uren in Antw. zonder tegenstand.)

Rond 1 ure, vertrek uit het pensionaat, met gezochte mise en scène, van de wagens van het veldlazaret. Al de officieren en doctoors zijn te peerd, behalve "herr Oberartz" die voorzichtig in de laatste voiture gedoken zit. "Il est anxieux" meent Doct. Fincken; ("Notre commandant a des hémoraines" zegt een andere.
(12) (Zie photographie van de koer vol ambulancewagens, eene van de doctoors en krankendienders van 't lazaret).

Mijn jonge neef, Raymond de W. kanonnier, vlucht uit Zwijndrecht met een onderofficier. Na met zijnen gezel eenige uren tehuis, te S. Pauwels, doorgebracht te hebben, geraakt hij te Kemseke over de hollandsche grens, logeert te St. Janssteen en begeeft zich van daar, langs de Zeeuwsche grens, naar Oostende bij het Belg. leger. Eer aan hem! Altijd leeft de Waepenaert "

Grembergen gansch verlaten. Alleen het huis de W. nog bewoonD. Prosper de W. te Dend. gevangen met 20 Grembergenaren en eenige Dendermondenaren die nog in hunne verwoeste stad zaten.

Rik van Costers, die met wagen en peerden het veldlazaret moest vergezellen over Dend., vertelt dat die heeren (officieren, dominées, schoolmeesters, - alleen de "oberartz" bleef voorzichtig in zijne voiture zitten -), in Dendermonde, winkels leegplunderden. Hij zelf moest te Schoonaarde gesneuvelde D. helpen begraven.

De vluchtelingen van 't Eeksken zijn teruggekeerd na vele wisselvalligheden. Moeder Aerts en Roze komen bij ons, vader Aerts (Kotsken) bezoeken – Aandoenlijk wederkeeren: allen weenen … En, laatste goed nieuws: al onze koeien zijn weergevonden"! … roept Roze.

Een kwartuur voor de Hoogmis, komt Kotsken (zoon van Louis Aerts) buiten adem bij ons binnen: Hij zegt dat Nonkel Prosper (de burgemeester van Grembergen) te Merchtem-statie met een 40tal burgers in een wagen gevangen zit, op weg naar Duitschland. Wij verzoeken aanstonds een D. ingenieur, die bij den heer Burgemeester logeert, en die een fatsoenlijk man schijnt, naar de D. statiechef van Merchtem te willen telegrafieeren. Jan begeeft zich dadelijk naar Merchtem, maar op den Krekelendriesch ontmoet hij Nonkel (op zijn werkendaags) met de anderen: ze waren juist losgelaten, hoe wisten ze niet. Rond den middag, toen wij hier allen in doodelijken angst verkeerden, zien wij de gansche schaar, met Nonkel en Jan (aan 't hoofd), aan het Gasthuis verschijnen. Allen, een veertigtal Grembergenaars en Dendermondenaren, hebben bij ons het middagmaal genomen en hebben hier tot 2 uren vertoefd. Voorzien van eenen pas en aanbevelingsbrief van den D. ingenieur, vergezelt ze Joseph, over Dendermonde naar Gr. Oordeelt over de blijdschap der tanten en der ontzenuwde bevolking van Gr.

In den namiddag bezoek van 2 Zeelsche scheutisten, door de D. gevangen genomen, en op weg naar Brussel losgelaten.

Eenige opwijcksche soldaten, uit de forten gevlucht, komen hier aan, en verspreiden aardige geruchten.

Paul ontmoet te Brugge E.H. Pastoor van Droeshout, ziek, bewustloos, bijna sprakeloos.

(Jos. Rubbens ontmoet te Gent Kapitein Vertommen, die nogmaals bedankt voor het goed onthaal te Gr. De officier raadt aan, zoodra de Etat Major de stad zou verlaten, langs de kanten van Brugge ergens in een klein dorpje een schuilplaats te zoeken. 's Avonds reeds begon het spel: De gekwetsten werden in allen haast naar Brugge gestuurd en de troepen begonnen de stad te ontruimen).

Joseph L. gansch alleen, keert terug uit Gremb., over Dendermonde, gansch verlaten: Geen levende ziel! Op den kop van een der leeuwen, aan den grooten trap van het stadhuis, hebben de D. een garde-civique hoed geplant. In de Brusselstraat, niet ver van de statie, zijn D. metodisch aan 't plunderen in de verlaten huizen.

Groote doortocht van troswagens en troepen te Opw. en ook te Grembergen. Verscheidene honderden peerden (een veertigtal in 't pensionaat) moeten hier vernachten. Wagens en kanons dragen het opschrift: "Luik, Namen, Maubeuge, Antwerpen"… En vice-versa zou men er graag willen bijschrijven.

Gevechten rond Gent, Mariakerke. Onze kinderen verplicht Gent te verlaten. Zij vluchten in 2 groepen: De eerste groep (per voiture) met Jeanne, Constance en Gabrielle, MaD. De Meren en Joseph bereikt Aardenburg (Zeeland); (De eerste groep (per voiture), ontmoet te Mariakerke twee Duitschen. Niettegenstaande de waerschuwingen van 't Gentsche volk, slaen zij toch de eerste straat de beste in en geraken gelukkiglijk buiten de stad zonder nog andere D. te zien. Aan eene brug ontmoeten zij eenen garde-civique op wacht. Die man houdt toch tot den laatsten stanD. 't Schijnt dat de g.civ. 10 D. neergeveld hebben. Te Waarschoot staan gendarmen met mitrailleusen. In Eekloo wemelt het van garde civiques. Daar wat geëten: 't was half een. Te Balgerhoek aan de brug, worden zij nogmaals tegengehouden door garde-civiques: "Geen vluchtelingen door, zij versperren den weg". Geen middel voort naar Brugge te rijden en den 2den groep op te zoeken. Een weg staat nog open: langs Sint Laureis naar Holland… Op de grens is Jos. Gedwongen een passeport te nemen voor zijn peerd! Te Aardenburg komen ze eindelijk rond 5 uren aan …); de 2^e groep komt in Brugge (te 8 u. 's avonds) te rechte en logeert bij Jufvr. Delatte, aan wie ze den weg gevraagd hadden; (de 2^de groep vertrekt te 10 uren uit Gent met den tram. Te Bassevelde wachten zij 2 uren naar een trein voor Eekloo: Daar ook krielt het van garde-civ., gekwetste soldaten en vluchtelingen. Ze geraken eindelijk te Eekloo per trein rond 1 uur. Te 4 uren nemen zij plaats in een bomvolle trein voor Brugge.)

Dezen nacht logeert Raymond de W., op zoek achter zijne compagnie, in eene schuur bij Nieuwpoort.

's Morgens, van 7 tot 8 ½ uren, lange doortocht van D. troswagens, met trotsche, uitdagende voerlieden. Rond de 200 D. vestigen zich in het Dorp: de militaire bakkerij in het voddenfabriek en in eene naburige weide.- 4 peerden in 't pensionaat. Bij ons logeert een officier ritmeister, met zijnen honD. Droeve avond! De groep Agnès (met Angèle Steels en Henri Liénart van 't Kasteel) logeert te Oostende, bij een notaris: Bero.ma. Paul bevindt zich ook te Oostende, maar weet niet dat zijn zustertje zoo dicht bij hem zit.- Raymond de W. op weg naar Duinkerken.

(De 2^e groep, 's dijnsdags rond 9 uren, verovert een plaatsje in een beestentrein. Lichtgekwetste soldaten en garde-civ. kruipen met eene ladder op het dek van de wagens die bomvol zitten. De trein rijdt voorzichtig voort, blijft alle 5 à 10 minuten langen tijd stilstaan. Een duitsch vliegtuig wordt door afgestapte garde-civiques beschoten en verdwijnt zoodra. Te Varselaere nogmaals ¾ te wachten: 't Was reeds 11 ½. Veel volk verkiest te voet naar Oostende te gaan. Zij ook trekken er van onder. Onderwegen ontmoeten zij vluchtende Oostendenaars die zeggen dat de D. bommen werpen op de stad en dat er geen eten meer is. Ze trekken toch maar voorts, op Gods genade, en komen te 3 uren in Oostende. Na lang wachten, springen zij op een tram voor Heyst; doch deze brengt hen niet verder dan tot de "gare maritime". Daar nochtans vonden zij eten, in overvloed: Daar stond een engelsche wagon, vol conserven: Alles werd uitgedeeld aan wie wilde: zooveel buit minder voor de D.)

Groot nieuws (doch nogmaals valsch): French met 140.000 engelschen bedreigt het D. leger.

Rond 4 uren namiddag, groote herrewar aan de Mil. Bakkerij: de Burgemeester (en Jos. Wijnants) wordt naar de Bakkerij gebracht en beschuldigd aan de D. valsche inlichtingen gegeven te hebben over het water van de bakkerij.

De groep Agnes, na eene lange reis per tram langs de Duinen (~~waar zij de hiel van eenen schoen verliest~~) bereikt Heyst, en logeert bij Fransche zusters.

Terugkeer van Frans Van Mol hem (sedert half Sept. weg) en andere opw. vluchtelingen. Hij brengt ons goed nieuws van de familie van Sint-Pauwels.

Ik bezoek, voor de eerste maal, de puinen van het afgebrande Eeksken, van het met bommen beschoten huis Van Neyghem-Simons, en het graf van 3 gesneuvelde belgen. Ik doe er bloemen op planten.

Tegen avond, bezoek van Marie Baeckens, die het tot Brussel gewaagd heeft. Zij overhandigt ons het portret van Benedictus XV, dat wij nog niet gezien hadden. Men vertelt in Brussel, dat het Belg. Bestuur zich in het eiland Jersey bevindt, en dat dit eiland door Engeland aan België geschonken is!

(Jeanne, Constance, Gabrielle en Joseph logeeren sedert hunne aankomst te Aardenburg, maandag ll., bij brave menschen, aan 3 Fr. daags per persoon. Er zijn in 't klein stedeken gisteren en vandaag meer dan 4.000 vluchtelingen uit Brugge, enz. aangekomen. Idem, in de naburige dorpen.

Heden, doen zij een reisje per voituur naar Sluys, ontmoeten er Dr. Verbelen, die te Br. zijn garde-civique pakje in brand gelaten heeft.)

De groep Agnes komt eindelijk te Sluys te rechte en logeert bij bruine paters. (Op die laatste tocht te voet, door de duinen, verliest aan Agnes de zolen van haar schoenen.) Ze weten niets over de andere groep, sedert 12 oct. te Aerdenburg gevestigd.

Frans De Smedt zit in Overslag, bij 'nen pastoor, de families Segers en Cooreman in Aardenburg. E.H. Walgrave in Heyst, Fern. Wynants in Blankenberg, Jos. Semal in Zelzate en Jos De Smedt in Grol (Holland).

Doortocht van vluchtelingen uit Mechelen en omstreken die naar hunnen verwoesten tehuis terugkeeren.

Onze ritmeister Schwarz, wien wij eenen brief voor Gr. overhandigden, brengt eenen brief terug, de vlucht der kinderen en hunne aankomst in Holland aankondigende.

De groote D. automobiles gaan tot boven Gent, en keeren 's nachts naar Opw. terug.

D. affiche aangaande de duiven. Een D. doctor bezoekt eindelijk onze zieke, die hier nog 8 dagenmoet verblijven.

Allerhande nieuws in omloop, zoo gezegd volgens Journ. De Roubaix (?). De Frontlijn zou loopen langs Bouillon, Thuillin, Valenciennes, Ypres?!

Joseph Rubbens ontmoet pastoor Droeshout te Aardenburg. (Den pastoor van Droeshout verblijft te Aardenburg met nog 5 personen (o. andere eene dochter van H. Block. 's Morgens draagt de pastoor de kapoot. In den dag, eene bleeke Frak, daarop eene garde-civique jas, en velouren pantoufles. Hij draagt den baard.)

Kalme dag. Veel voorbijtrekkende vluchtelingen en een 15tal duitschers in de hoogmis.

Kanongebulder in het verre Westen. De engelsche vloot beschiet de D. kustbatteries.

De D. gaan te Opw. op jacht, schieten reebokken (van Buggenhoutbosch), enz. en maken wijnsoep voor den troep.

('s Namiddags doet Joseph en de kinderen met pastoor van Dr. en zijn broer eene wandeling per koets naar Oostburg en Sluis. 's Avonds vernemen zij, door Maria Saeys, dat Grembergenaars sedert Donderdag te Sluys waren. Volgens beschrijving moet het Henri met Marie en met Agnes zijn. Welke vreugde!)

Vluchtelingen van Hever, die in Waereghem verbleven, landen hier aan, uitgeput… Een 40tal houden stil in 't pensionaat, en eten al wat er is: tusschen hen, eene pasgeboren, stervende tweeling!

De ritmeister, met zijne bakkers en zijne 12 ovens vertrekken per trein naar Brussel.

De wijn van Fransken De Smedt wordt weggehaald (zoon Saerensmet D.): Onderwege uitdeeling van flesschen aan wie wil.

Eerste bezoek directeur van Merchtem. (D. Van Cauter, die Mr. Saeys ontmoet had.)

Agnès, verwittigd door H. De Block, verlaat Sluys en vindt eindelijk hare zustertjes te Aardenburg (10u.sm.)

De pastoor van Schiplaken, aan het hoofd zijner parochianen, trekt door Opwyck, komende van Waereghem. E.H. Alf. De Smedt, hier aangekomen per velo, brengt nieuws over den val van Antwerpen.

Met E.H. Van Bavel (in burger) en Joseph, naar Molhem. Op de kassei wijnfleskoppen van daags te voren. Terugkeer van Frans De Smedt: Wij vernemen dat de kinderen in Aardenburg verblijven.

Vertrek per rijtuig van Gust. Radlag, thans genezen, met Jan en Pauline. De arme jongen zou hier willen blijven hebben.

's Middags, bezoek van vader Daese, die nu eerst verneemt dat zijn zoon 29 7b. hier gestorven is. Droevige stond!

Bezoek van Marie Borginon, uit Engeland (?) teruggekeerD. Wij vernemen dat Jan Borginon, als vrijwilliger, bij de guides is ingelijfD. Jan B. verblijft in Holland.

Duitsche troepen in Assche. 's Avonds dansen zoeklichten ver uit Brussel over de velden.

's Avonds brengt Em. De Block nieuws uit Grembergen: De kinderen verblijven altijd in aardenburg met Madame de Meren. Volgens pastoor van Droeshout zou verteld hebben zit Paul achter de engelsche lijn (?).

Geen geschut te hooren. ~~De Gemeenteraad vergadert te 2 uren.~~ Weinig opbeurend nieuws: Al wat deze laatste dagen verteld werd over Fransche vorderingen is valsch.

Henri De Block is weergekeerd en vertelt dat de kinderen gisteren uit Aardenburg, langs de hollandsche grens, vertrokken zijn naar Sint-Pauwels.

Feitelijk komen de kinderen 's namiddags te Grembergen aan, na eene afwezigheid van 3 volle weken. God zij dank!

's Namiddags ga ik met E.H. Van Bavel (in civiel) naar Molhem. E.H. Deken rectifieert veel in deze laatste tijden lichtzinnig verspreid nieuws.

Constant keert terug uit Grembergen met eenen brief van Jeanne, over de lotgevallen der kinderen.

Zeer ver geschut den ganschen dag. (idem de volgende dagen). De aanval der D. aan den IJzer herneemt tot 31 October.

Na de hoogmis, vertrek ik met Julienne naar Gr. langs Eeksken, Baasrode, Castel (Dijk). Op vele huizen in de Mandekenstraat leest men duitsche opschriften in 't Duitsch: Gute leute; De molens van gindsche streek staan nog recht.

De muur in den kelder achter welke eenige kostbare voorwerpen verborgen werden, uitgeslagen. 's Avonds onverwachts hebben wij weer electrisch licht.

Léon, die van zin is met andere Scheutisten, naar Holland te trekken, gaat met Mama, een bezoek van afscheid brengen te Gr.

Jaarlijksche rondgang van S. Vinc. gen. De Confrerie is thans zeer bedrijvig. Talrijke huishoudens worden ondersteund en wekelijks bezocht. Nooit toonden onze leden zooveel iever. Schier geene afwezigheden op de wekelijksche vergaderingen.

Terugkomst 's avonds van Léon met een anderen Scheutist. Zij kunnen niet weg langs Antwerpen en zullen den overtocht wagen langs Sint-Pauwels.

Begrafenis te Merchtem van Sergeant Peiren, te Breendonck den 2den October gesneuveld.

Treinen gekwetsten, sedert verscheidene dagen, rijden hier voorbij, - ook de volgende dagen.

Naar Assche: Nationaal Kom. Voor Voeding en Steun (gewestelijk Komiteit). Ik aanveerd het voorzitterschap van dat Kom. niet (mij door Fel. Goossens aangeboden) en stel voor Jos. De Donder.

Gesprek met Koster Vertommen aangaande zijn eigen zoon te Namen doodelijk gekwetst.

De Duitsche landwehrmannen verlaten het Gesticht met bedreigingen en nemen 6 matrassen met toebehoorten mede. De commandant belooft ze later terug te brengen? … Lasterpraat van enkele geburen … Nieuws van Paul uit Hazebroeck (brief van 21 8^b.)

Gisteren, laat in den avond, bedreigingen met revolver tegen Jos. Wijnants, door eenen D. die carbure eischt. Nieuwe vergadering te Assche van het Regionaal Komiteit. Brief van Léon. (uit Holland)

Wij vernemen dat Paul L. Ch. Rubbens ontmoet heeft die hem mededeelde dat Louis De Pauw van Opwijck aan den IJzer gekwetst werD. Paul is nu gehecht aan den "train sanitaire".

D. vragen nogmaals naar bedden, tafels, banken uit het pensionaat. Ze zullen alles terugbrengen, zeggen zij?

Duivenkoten moeten toegezegeld worden. Zoo eene duif sterft, moet de geringde poot binnengebracht worden!

Constance komt eerst terug (met Joseph en Marie die voor 3 dagen naar Gr. gingen).

De bezetting van Opw. versterkt door 4 hulanen, gelast met het opzoeken van houtdieven.

Eerste zitting sinds den oorlog van den Provincieraad (60 leden aanwezig). Doodsche zitting. Veel angstvolle, vermagerde gezichten. (zie Annales du Com. Prov.)

Droeve Kerstdag! De D. feesten op de villa Fern. Wijnants. Groote diner voor de officiers. Kerstboom… Wij houden, na het Lof, in onze arme Vincentiuszaal, eene algemeene vergadering en geven verslag over onze werkzaamheden gedurende dit jaar, 1914, zoo vreedzaam begonnen en dat op zoo tragische wijze moest eindigen. Dit verslag, naar hetwelk wij verwijzen, is ook eene bladzijde uit de plaatselijke geschiedenis van deze droeve oorlogsjaren …

Tenslotte brengt de vergadering eene openbare hulde van liefde en getrouwheid aan den nieuw gekozen Paus Benedictus XV en aan onzen beminden Koning Albert. Gij weet allen, zoo spreekt de voorzitter, - in welke zware tijdsomstandigheden Hij (Ben. XV) tot de hooge weerdigheid van stadhouder van J.C. verheven werd, en op welke onstuimige zee Hij het roer vatte van het schip van Petrus! Mocht Hij weldra de verwoeste Kerk – Religio devastata,- uit hare puinen zien oprijzen, en den Vrede, den duurbaren Vrede zien opdagen, naar welken de gansche wereld snakt, en dien op dezen heiligen Kerstnacht beloofd werd aan de menschen van goeden wil!

In de uitdrukking onzer wenschen, durven wij, - niettegenstaande den Vijand, die eenige stappen van hier de wacht houdt, - durven wij, bij den gezegenden naam van O.H.V. den Paus, een anderen naam voegen, die heden alle rechtschapen hert doet kloppen, omdat Degene die dien naam draagt, in zijn diep beproefd hert, gansch het Belgische volk sluit!

"Deze Held, gaat de voorzitter voort, die de zachtmoedigste, de gevoeligste, de bescheidenste mensch is dien men zich kan voorstellen, wiens diep gevoel zich bevend verbergt achter de fijnste en verhevenste schuchterheid, deze bewonderensweerdigen Man heeft ontzettend veel geleden, en daarom staat hij voor ons als het levende zinnebeeld van heel België! Van al de helden, wier naam in dezen ontzaggelijken oorlog voor de Historie bewaard zullen blijven, en in eeuwige herinnering zullen leven, zal een van de reinste, een wien men nooit genoeg zal kunnen liefhebben, die zijn van den jongen, grooten koning van ons klein Vaderland."

"Elken zondag, na de hoogmis, aan den voet van het altaar, op plechtigen toon, bidt de Priester voor onzen koning: Domine, salvum fac Regem nostrum Albertum! Heer, behoed onzen Koning Albert !

"Hoe indrukwekkend, hoe tragisch, ja, - maar ook hoe hoopvol, klinkt die plechtige smeeking door onze kerken, nu niets uitwendigs meer aan het beminde Vaderland herinnert, noch nationaal lied, noch nationale vlagge. Heere! behoed onzen Koning Albert. Behoed Hem, den Vrome, den Onversaagde, den Ridderlijken, die ginder, aan den IJzer, tusschen onze jongens op de eerste lijn staat, hunne gevaren, hun lijden deelt, - door zijne woorden en nog meer door zijne daden hun heldenmoed in het hert spreekt, - en die, de reuzentaak verricht, dagelijks eenige stonden rust gaat zoeken in het verzorgen van zijne gekwetste soldaten of in het lezen van een kapittel uit de Navolging Christi van Thomas à Kempis. (Lange toejuichingen).

"H.H. en beminde Medebroeders, in deze dagen van neerslachtigheid en moedeloosheid, met meer betrouwen dan ooit, stellen wij onze hoop in de hulp van Hierboven.

Bidden wij de Moeder Gods, die onze voorvaderen, in de harde oorlogsuren die zij zoo dikwijls beleefd hebben, aanriepen onder den titel van O.L.V. van Vrede, Maria pacis. Herhalen wij het kort gebed dat eens eene onzer souvereinen, in gouden letters, deed schrijven op een der paleizen van de Groote Markt te Brussel, - opschrift dat de oudsten onzer zich zullen herinneren nog gezien te hebben: "A peste, fame et bello, libera nos, Maria pacis."

Bidden wij den h. Joseph, in andere benauwde oorlogstijden, in 1697, als bijzondere Beschermer van België geschonken. Bidden wij den aartsengel Michaël, de schutsengel van onze hoofdstad, wiens bronzen standbeeld, zegevierend, het bloote zweerd in de hand, boven op het stadhuis van Brussel prijkt, als een teeken van verlossing en zegepraal!

Aanroepen wij de heiligen van België, degenen die hier het katholiek Geloof gepredikt en verdedigd hebben, en het met hun bloed bezegeld hebben, - degenen die hier op onzen grond gewoond hebben of wier relikwiën hier bewaard worden.

En aanroepen wij ook onzen doorluchtigen Patroon, den H. Vincentius a Paulo. Herinneren wij ons dat zijn gebeente sedert 1908, hier in België berust, te Ans, op een dier voortaan roemrijke heuvelen die de stad Luik omringen, en wier grond, eenige maanden geleden, het eerste bloed, voor het Vaderland gestort, gedronken heeft! "

Diep ontroerd, ingetogen, verlaat de menigte de zaal, terwijl de D., rond hunnen kerstboom, met dronken stemmen, hunnen keizer toejuichen, en in de verte het kanon immer voortdondert!

Paul schrijft ons heden. Zie ook zekere brief van Louis Van Bever over dezen kerstnacht.

Duitsch gastmaal op de villa FernanD. 's Avonds worden de kinderen verzocht rond den D. Kerstboom te komen zingen: Zij zingen met volle borst "De Vlaamsche Leeuw".

Wij ontvangen te Assche, op zitting van het Voedingskomiteit, een amerikaansche afgeveerdigde met baron Steenhault.

Talrijke volledige man- en vrouwkostumen worden ons, wegens America, gezonden voor de afgebranden van 't Eeksken. Wij photographieeren Louis Aert, in zijn amerikaansch kostuum.

Aankomst van Constant uit Mechelen: Hij brengt een pak brieven van Z. Em. Cardinaal Mercier, aan de priesters van de dekenij te overhandigen. Die brief, zichtbaar aan de Belgen gericht, zal niet weinig opschudding verwekken, niet alleen hier, maar in de gansche beschaafde werelD. ". . . ." is de titel.

't Jaar begint met eenen vrijdag, doch wij mogen vleesch eten. Wij wenschen malkaar geluk en vrede, en verwenschen, uit ganscher harte, den gehaten Duitsch.

Streng verbod den brief van CarD. Mercier van den predikstoel te lezen; - doch, de voorzorgen zijn reeds genomen, alle man zal hem lezen … Bedreiging van het sluiten der kerken.

De D. statieoverste, die anders naar de kerk niet gaat, is als spioen in de hoogmis aanwezig. Op het einde van het officie speelt Jan op

het orgel, in plechtige akkoorden, het vaderlandsch lied: "Waar Maas en Schelde vloeien"…

Te 9 uren, mis en sermoen in de kerk, voor de D. katholieke soldaten, door hunnen almoesenier.

('t Pastoorke van Bollebeke had 's zondags den brief deels in de kerk gelezen. Aan een Duitsch die zich 's anderen daags in de pastorij aanbiedt om den brief op te eischen, zegt hij: Ik heb hem niet, hij is bij den koster. En daar de D. zich naar het huis van den koster begeeft, roept de Pastoor hem achterna: Luister, ge moet den brief terugbrengen, ik moet zondag nog het tweede deel aflezen."…

Regen den ganschen dag. Ik vergezel Constant, die naar Mechelen terugkeert tot Brussel.

Ik breng te Brussel een bezoek aan senateur Braun, ten einde de terugkeer van mijnen vriend Jan Cooreman, uit D. ballingschap, te verkrijgen.

Tant Josephine brengt ons een brief van Paul, van 25^e Dec. Wij doen circulaires drukken voor de heropening van het Gesticht (externaat) op maandag aanst.

Ik draag circulaires voor de heropening naar Droeshout en Mazel, Joseph idem naar Baardeghem en Meldert. Voor Merchtem, Lebbeke, enz. hebben vrienden gezorgd.

Te 2 uren 's nachts voorbijtocht van een reusachtigen Zeppelin. 't Is de derde dien wij zien. Aangeland in Engeland te Yarmouth?

Al de notelaars worden aangeslagen. Volgens bericht gisteren aangeplakt, moeten zij voor 31 Januari neergeveld zijn … Deze laatste dagen, hevig geschut.

Geboortedag van den keizer. De D. vlag wordt op het huis van schepen De Block gesteken. In 't passant steelt men zijn rijwiel!

Ik ga naar Mazel en van daar naar Droeshout. Ik verneem op de pastorij, door E.H. Van Elpen, onderpastoor van Wolverthem, juiste bijzonderheden die schijnen het gedrag van G. 't Kint op 24 Aug. ll. te verontschuldigen.

Opeischen door 4 Duitschers van een verken van 140 Kil. aan 110 Fr., ver onder de weerde, bij De Bont, Kalkestraat.

Terugkeer, na 5 maanden harde opsluiting in een D. kamp van 500 Dendermondenaren en Lebbekenaars. Tusschen hen Jan Cooreman en zoon, Rijken Peer, enz.

Raymond Blanquart, uitgeput, stervende, blijft eerst in Mechelen en wordt dan naar Londerzeel weggevoerd.

Te 7 uren 'savonds breken 4 D. bij Joseph Wijnants binnen. Zij eischen van de meid, die alleen te huis was, de sleutels van den wijnkelder (die onder water staat) en verder haar spaarpenningen.

Een trein, met D. soldaten die naar 't Front rijden, draagt in groote letters: God straffe Engeland!

Algemeene biddag voor den Vrede, voorgeschreven door Z.H. Benedictus XV. Veel volk te communie.

Romein Vereertbrugghen vertrekt eerstdaags naar Holland, en desnoods naar Engeland om onzen notaris te gaan halen.

Tijdens een bezoek aan Joseph De Donder, verklaart de doorluchtige prins van Ratibon, dat de Belgen ongelijk hebben zich tegen het opeischen van peerden, voer, etc. te verzetten, dat alles wat in België is, aan Duitschland, door verovering toekomt! Vae victis! Wacht, verwenschte zot, dat onze beurt eens komt, en die zal komen …

Te Grembergen, moeten al de duiven gedood worden. Niet alleen de notelaars maar zelfs de wijmen (osier) worden opgeeischt.

Brief van Paul, uit Calais, van 28 Januari: Bernard Miers is gesneuveld; een opwijckenaar is voor herhaalde desertie ter dood veroordeeld, doch niet geexecuteerd.

Terugkeer van Rom. Vereertbrugghen uit EngelanD. Gisteren is Fern. Wijnants, na 6 maanden, te Brussel aangekomen.

Begrafenis, te Londerzeel, van Raymond Blanquaert. Een man die gezegd had "Dat is nog een slachtoffer van de D., wordt door D. soldaten meegenomen.

Terugkeer van Fernand Wijnants in Opwijck, zoo men zei tenminste. Joseph W. verwachtte hem op een dîner: "Podores, hij kwam niet!"

Bloedig gevecht op de Cleye tusschen twee D. Beide worden met een automobiel weggevoerd.

Eergisteren kregen wij een brief uit Holland (over Aken) van Léon, en heden een brief van Marie en Delphine Borginon uit Bexhill (Engeland), via Tilburg-Turnhout.

Dezen namiddag, alg. vergadering van S. Vinc. in de waag (Ik geef verslag van hetgene Vinc. Gen. en Plaatselijk komiteit tot hier toe, aan noodlijdenden van alle slach uitdeelden).

Schoone aanspraak van Pater capucien Raymondus (Fleerackers), die de treffendste bladzijden voorleest van den verboden brief van Cardinaal Mercier.

Een zeppelin, boven Hekelghem, laat 2 of 3 bommen vallen. (Is het de zeppelin die te Beauvechain daalde?)

Eerste uitdeeling door de post sedert Aug. 14 (bulletin météorologique, kaarten van Paul en Ch. Rubbens van Aug. 14, doodbrief Wijnen, † 4/5 Aug. Te Luik). Nieuws van Paul van 17 Febr.

Meldambt: De jongelingen van de klassen 1892-98 moeten zich alle maanden te Merchtem aanbieden.

Groote herrewar: D. officieren beweren dat men in eene telegraaf paal een hol geboord heeft, om er dynamite in te steken. Heeft ooit een opwijckenaar eene dynamite cartouche gezien?

Eerste Meldambt in Assche. Tusschen de jongelingen is er een in 't zwart gekleed, een andere in 't geel, een derde in 't rood (driekleur).

Een brief van Paul (via Turnh. Antw.) van 18 febr. met zijn portait (nieuw uniform met de streep van korporaal) wordt aangebracht. Hij heeft onzen brief, en brieven van Marie en Henri Borginon ontvangen.

Eene horde lompe soudars, komende van S. Gillis, moet het garnisoen van Opw. versterken, ten einde het meldamt (ofte revue) van morgen te Merchtem te bewaken.

8 uren. De D. compagnie, met 2 trommels en 2 fijfers aan 't hoofd, trekt naar Merchtem. De jongens, met belg. vlaggetjes, volgen van verre en zingen "de vlaamsche leeuw". Twee opwijckenaren worden te M. achter 't slot gezet.

De D. soldaten krijgen eenen nieuwen helm die hun past, gelijk een pluimenhoed aan een vischwijf.

Heldendaad van een lompe D. (Gust), die zijn geweer kuischende, bijna, onze voorbijtredende Marie omver schiet.

Te beginnen van dezen middag, moeten, dag en nacht, 2 welbegoede opwijckenaren, twee met twee, gedurende 2 uren, tot maandag, 5 April, de wacht houden neven den doorboorden telegraafpaal, - en dat voor straf.

Brief van Léon (via Scheut). Paul heeft hem eenen brief geschreven, die aldus eindigt: De winter weent, de lente lacht; De schoone dagen zijn aan 't komen: de lentezon, de zegezon!

Te Droeshout, lijkdienst van J. Francis Willems, 2^e carab., gesneuveld en begraven te Schiplaken 27 Aug. ll.

Het portret van Paul L. met Jan Buggenhout, L. Geeurickx en Eug. Van den Broeck komt toe.

D. beplanten met bloemen de grafsteden van onze geliefde gesneuvelden (Daese, De Keersmaeker)

Alg. Vergadering van S. Vinc.Gen. Ik geef verslag over hetgene Vinc. samen met het pl. Kom. op liefdadigheidsterrein verrichtten.

Toen de kruisprocessie in de kerk treedt, waar reeds de D. plaats genomen hebben, zingt (juist op dit oogenblik) de pastoor: "Esto nobis, Domine, turris fortitudinis", en het koor met klem: "A facie inimici.- Nihil proficiat inimicus in nobis. – Et filius iniquitatis non opponat nocere nobis!" (13). Zullen de D. kapelanen verstaan hebben?

Onze leerlingen, met prof. naar de commandantuur te Ternath, ten einde de toelating te bekomen den velo te gebruiken. Zij komen teleurgesteld terug.

Een D. soldaat komt ons melden dat onze leerlingen weer per velo mogen rijden. Waarom dan al de last de menschen sedert een week berokkend.

Plechtige dienst voor de opw. soldaat De Rop, te Antwerpen in het gasthuis overleden.

De 3 belg. gesneuvelden, op 't Eeksken (grens) begraven, worden door de mannen van jufvrouw Oriane (van Londerzeel) optgraven, en, schier onverwachts, op een hondenkar, door Van Neyghen, naar het Dorp gebracht. Zij worden plechtig op het kerkhof, ter aarde gesteld …

Een brief van Léon (via Duitschland) meldt dat hij ons, 3 weken geleden, 2 brieven Paul gezonden heeft (Deze kwamen hier toe 15 Mei). Een brief van Marie Borginon (uit Boxhill) spreekt ook over Paul die haar rond 25 Meert geschreven heeft.

5u 's m. Talrijke vliegtuigen gezien in de richting Gent. Ontploffingen waargenomen.

Wij vernemen de dood van onzen oud-leerling Robert Stallaert, den 22^e Nov. te Manchester, aan schrikkelijke wonden bezweken.

Wij ontvangen a/ een brief van Paul van 7 Meert (met portret) b/ de 2 brieven aangekondigd door Léon, van 6 Febr. En van 24 Meert (met portret van de 4 opwijckenaren, dat wij reeds bezitten.

Den 16 Meert kregen wij eenen brief van P. van 18 Febr. – Dat maakt dus 4 brieven tot hiertoe ontvangen.

Dienst te Meuseghem van Robert Stallaert, gekwetst aan den IJzer, en te Manchester gestorven. R.I.P. G. 't Kint, met zijnen gemeenteraad, neemt plaats voor de familie, en gaat, id. eerst ten offer.

Een brief van Mar. Borginon meldt ons dat zij goed in België terug gekomen is, en dat Paul haar, 4 weken geleden nog geschreven heeft.

Stichtende processie, gevolgd door eene groote biddende menigte. Drij soorten van D. op den doortocht: goede christenen, eerbiedig geknield, beleefde mannen, met blooten hoofd, en … domme onbeschofterikken ..

Bezoek te M. aan Em. De Winde (hulpgeld landb. onderwijs). Hevig geschut in de verte.

's Morgens vroeg, boven de bewolkte lucht, hooren wij het gesnor van een zeppelin.- Geweer- en bommengeknal. Men zegt dat de hangar van Schaarbeek in brand staat.

3 u. 's morgens. Vliegers werpen bommen op (S. Ag.) Berchem. Men hoort hier duidelijk de ontploffingen.

Em. De Doncker (alias de Koperen), sedert zaterdag te Aalst gevangen, komt terug. Velo geconfisqueerd, kosten van verblijf en 35 Fr. boet.

Brief uit Holland (via Aken) van Léon (van 18 Juni), die 16 Juni goed nieuws kreeg van Paul.

E.H. Van Gestel aangeklaagd bij de D. door ellendelingen (V.de V. en V.d.St.) die voor den vijand werken. Hij wordt door de D. ondervraagd.

's Namiddags, K. Mercier te Lebbeke, waar hij het woord richt tot de weduwen en weezen van de vermoorde inwoners. Hij vernacht te Dendermonde.

Een brief van Léon, uit Holland, meldt de calomnies tegen België, den Paus, enz. in Nederland verspreid.

Alg. verg. van S.Vinc. Genootschap. Ik geef eene voordracht over het grootsche liefdewerk door onzen H. Patroon gesticht in toenmalige oorlogstijden.

Vertrek van onze "Mulheim an Ruhr"sche soldaten, die hier sedert vele maanden legeren. Zij vertrekken naar Halle. 's middags aankomst van hunne opvolgers, komende van Leuven (Comm. Oberlieutenant Bertran, unterburgemeister von Crefeld).

Wij vernemen dat de nieuwe commandant ('t akkoord met onzen burgemeester) al zijne mannen in 't pensionaat zou willen leggen. Ik ga naar Brussel raad vragen bij senateur Braun.

Ja, 't is er. Terwijl ik afwezig was, toen Jan en Joseph in de klas waren, sluipen 50 à 60 duitschers, zeer stillekens het gesticht binnen, en vestigen zich op den bovensten dortoir en de aanpalende kamers.

's Namiddags, bij mijne terugkeer uit Br., ontmoet ik te Brusseghem Joseph die mij 't nieuws aanbrengt. Een sergeant, Schmalz, acteur comique van stiel, neemt bezit van de kamer van den professor, en heeft het beheer over de gansche bende.

De D. vieren op de merkt den verjaardag van het losbreken van den oorlog. Militaire muziek. Aanspraak van den commandant oberlieutenant. Niemand op straat. Vox clamentis in deserto …

Prijsdeeling. Ik breng, in mijne aanspraak, eerst en vooral hulde aan de 15 nog bekende oud-leerlingen voor het Vaderland gesneuveld.

Wij vernemen dat Jan Borginon ziek is in HollanD. Zijn vader, Dr. Gust. Borginon krijgt de toelating hem een bezoek te brengen.

's Avonds, onverwachts, dringen de D. bij E.H. Van Gestel binnen en nemen hem gevangen. Tezelfdertijd wordt ook Mr. Coppens in de statie aangebracht. Zij zijn veroordeeld, de eerste voor 3 maanden, de tweede voor eene maanD. Beide vernachten in de statie, op eene bank, terwijl nevens hen, een D. in eene bedde slaapt. Zij worden 's anderendaags met den trein naar Brussel vervoerd.

Jan L. en Joseph De Smedt, bij sen. Brauns, trachten de loslating van H.H. Van Gestel en Coppens te bekomen.

Teleurstelling van onzen meier, op zoek naar logist voor D. officieren. Hij wordt, achtereenvolgens, door twee pastoorsmeiden (Virginie en Joken) op flesschen getrokken.

Nieuws van Léon en Paul. Deze heeft eenige dagen bij Rik Borginon in Engeland doorgebracht.

Heden en volgende dagen, plechtige jaargetijden voor onze gesneuvelden te Londerzeel, Impde, Eppeghem, Schiplaeken, etc.

Herziening van het proces Van Gestel. Getuigen: P. De Block, Jos. De Smedt, Jos. Van Malderen, Jan L.

Concert van de D. (uit Assche) op de merkt. Niemand op de merkt. In vanum laboraverunt …

's Avonds, terwijl M. Van Gestel zijne lotgevallen vertelt, doortocht van een zeppelin (teruggekeerd nacht 13/14?)

Groot D. feest in de zaal. 250 D. (uit Opw. Assche en Merchtem) met muziek trekken stoetsgewijze door het Dorp. Feest op onze weide HeivelD. Alleen kinderen komen zien …

De jongelingen van 18 tot 25 jaren mogen de gemeente niet meer verlaten. Men vertelt dat de aankomst aan het Front van den 100.000sten vrijwilliger ginder gevierd wordt.

De D. commandant Bertran vertrekt naar het Front per voiture. Hij neemt afscheid van zijne manschappen aan het huis van den burgemeester. De man weent …

Brief van KarD. Mercier, die een triduum voorschrijft op 29 en 30 Sept. en 1 October.

Wij vernemen dat boekhandelaar A. De Wit (verspreider van Libre Belgique) gevangen is.

Bevestiging door de gazetten van zegepralen van de bondgenoten in Frankrijk en in Rusland.

Verboden etatmajor kaarten te bezitten. Deze worden spoedig in veiligheid gebracht. In Vlaanderen wordt het kaatsspel verboden: de werkeloozen vonden het leutig maar den ganschen dag te kaatsen, en dat mocht niet, oh nein! …

Nieuws van Paul van 22^eSeptember. Grembergen moet wekelijks 400 eieren leveren.

Rond 5 uren wordt het vliegplein van St. Ag. Berchem door 3 vliegers beschoten. Wij volgen het gevecht met de leerlingen (waarbij vader Wighem van Wemmel) van op den berg in den voorhof.

Zeer hevig geschut in het W. Commandant Bertran, hier over weinige dagen vertrokken, sneuvelt te Loos?

Wij vernemen de dood van Commandant Bertran, hier vertrokken den 20^e September en te Lens (of Loos) gesneuvelD. Zeer hevig geschut.

Nieuws uit Holland van Léon. Men vertelt dat M. De Craene, gesneuveld is. Wij vernemen dat achter het Front "De Stem uit Opwijck " verschijnt op onbepaalde dagen.

Een man van Mazele, vader van 7 kinderen, door de D. mishandeld en vermoord te Assche.-

Plechtige zielmis voor de gesneuvelde soldaten, druk bijgewoonD. Omhaling voor Polen.

Buitengewone zitdag van den ProvincieraaD. Men dwingt ons ongehoorde oorlogsbelastingen te stemmen: 7 provincies buigen, omwille van de om standigheden. Brabant verdaagt de beslissing, Antwerpen weigert.

Nieuwe vergadering van den ProvincieraaD. Wij buigen op onze beurt. Nous avons "le courage de céder", la mort dans l'âme (14). Beter dat dan brutale plundering, welke het gevolg van onzen tegenstand ware geweest.

Boompjes worden op het kerkhof geplant door de zorgen van schepen P. De Block (die ook gansch het kerkhof heeft doen omspitten en reinigen).

Men ontgraaft te Assche 4 arme jongens van Buggenhout, in 1914 door de D. voor den kop geschoten, en met gebonden handen begraven aan de groote kasseide, aan 't kapelleken (Kalkoven).

Te Opwijck, ontgraaft men een D. die zich in 1914 te Nijverseel gezelfmoord had, en daar aan de groote kasseide begraven werD. Het lijk wordt overgebracht naar Merchtem.

3 uren. Alg. vergadering van S. Vinc. Genootschap in de St.Pauluszaal. Algemeen verslag onzer werkzaamheden, alsook over de oorlogswerken, namelijk over het steunfonds onzer belg. krijgsgevangenen. De voorzitter eindigt zij verslag met deze woorden:

Ik zou aan eene groote plicht te kort blijven, zoo ik, na hulde gebracht te hebben aan zoovele liefdewerken, aan zoovele opofferingen, geenen erkentelijken groet stuurde aan onze 250 afwezige medeburgers die, 't zij aan 't Front in de vuurlinie, 't zij in vreemde gevangenkampen, lijden en strijden voor ons allen, voor het Vaderland.

't Is ook aan een liefdewerk dat zij zich edelmoedig toewijden, het liefdewerk bij uitmuntendheid: de verdediging, ten prijze van hun bloed, ja, van hun leven, van al wat ons duurbaar is: onze haardsteden, onze outaars, onze vrouwen en kinderen, onze onafhankelijkheid, ons eigen bestaan.

Zij hebben gestreden, zij hebben geleden, hun bloed gestort, met duizenden andere, te Luik, te Namen, te Grimde, te Neerlinter, te Sempst, te Schiplaken, te Impde, rond Mechelen, rond Dendermonde, onder de muren van Antwerpen.

En toen het leger, overmand, in haast, in wanorde Antwerpen moest verlaten, toen alleman vluchtte, toen alles verloren scheen en wanhoop heerschte, - zijn zij getrouw gebleven, getrouw aan hunne plicht, aan hun Vaderland, aan hunnen Koning.

Zij hebben niet geaarzelD. Zij hebben niet rechts gekeken noch links. Recht vooruit zijn zij gegaan, het oog gevestigd op de vaderlandsche vlagge, op de verscheurde, verhakkelde leeuwenbanier, met bloed en slijk bevlekt.

En die geliefde vlagge, - het zinnebeeld van het Vaderland, ze hebben ze gedragen, Vlaanderen door, trots duizende gevaren. En zij hebben ze geplant, en met hunne machtige armen geankerd op de laatste schans van het vernielde België, ginder, aan den IJzer niet ver van Kasselberg, niet ver van Groeningekouter, niet ver van WestRoosebeke, waar onze vaderen, voor het heilig duurbaar Vaderland worstelden en stierven. En daar, op het laatste plekje vaderlandschen grond, - hunnen Koning aan hun hoofd en in hun midden, waagden zij den strijd, den reuzenstrijd die immer woedt, den grootsten wellicht van de Geschiedenis.

Vergeten wij onze gesneuvelden niet, onze opwijcksche helden, degenen die reeds in den ijselijken strijd gevallen zijn. Zes zijn reeds gekend, doch er zijn er zeker meer: Jan Louis Erpels, gesneuveld te Neerlinter, 18 Aug. 1914; Jan B. Robberechts, denzelfden dag gevallen te Grimde; Jan Frans Michiels, gesneuveld te Eppeghem, 25 Aug. 1914; Jan Frans Willems, id. te Schiplaken, 27 Aug. 1914; Leo De Rop, aan zijne wonden bezweken in het krijgshospitaal te Antwerpen, 5 Oct. 1914, en Bernard Miers, te Ramscapelle, aan den IJzer, gevallen, den kop verbrijzeld door grenaatscherven.

Met eerbied buigen wij het hoofd voor hunne verminkte lijken. Met lauwerkransen bedekken wij hun graf. De minste, de nederigste van die jongens heeft toch meer gedaan voor de bevrijding van ons volk, dan wie ook onder ons. Zij hebben meer gegeven dan hunne have, dan hun goed, dan hun hert. In den bloei hunner jaren, als eene blijde toekomst hen toelachte, hebben zij hun bloed, hun leven geschonken. De eeuwige waarheid, J.Chr. zelf, op den avond van zijn lijden, op den weg van Oliveten, heeft het aan zijne discipelen verklaard: "Grooter liefde heeft niemand dan die liefde, dat hij zijn leven geve voor zijn vrienden .? "Majorem hanc dilectionem nemo habet! Nooit gaf iemand grootere blijk van naastenliefde." Mochten deze woorden, die in den mond van den goddelijken Meester, eene zaligverklaring beteekenen, eens in gouden letters gebijteld worden, op den gedenksteen die in onze kerk de glorievolle en zalige gedachtenis van onze helden moet vereeuwigen.

M.M. Zoo den oorlog veel ellenden, lichamelijke en zedelijke, na zich slijpt, baart hij nochtans ook vrome en edele daden, wonderen van liefde, van wederzijdsche behulpzaamheid, van zelfopoffering, van wilskracht, van helden moeD. Wij durven het hopen. Al die liefde werken, al die offers zullen niet vruchteloos zijn. Al dat bloed zal niet nutteloos vergoten zijn. Zij zullen in de balans wegen op den grooten dag van de Rechtveerdigheid, van de Vergelding. Verliezen wij den moed niet, schreef Benedictus XV, de arm van God is niet ingekort, noch onmachtig om ons te redden, noch zijn oor is niet doof voor onze smekingen. Laten wij onze vrijmaking verdienen, schrijft Kardinaal Mercier, laten wij ze bespoedigen, meer nog door een deugdzaam leven dan door onze gebeden. Verhaasten wij de blijde terugkomst van Dengenen, die sedert 16 maanden, de gansche natie in zijn bebloed hert draagt, - van den welbeminden Vorst, die, met lauweren omkroond, omringt van zijn getrouw leger, onder het gelui van al de klokken en het geschal der bazuinen, onder het gejuich van gansch het volk, den lang gewenschten vrede moet aanbrengen. Dan zal het gansche volk de plechtige heilwenschen bekrachtigen, aan het officie van Kerstavond ontleend, welke kardinaal Mercier, onzen jongen vorst, koning Albert toesprak, op Kerstavond 1909, op den dag zijner troonbeklimming, zijner blijde inkomst. "Rex pacificus magnificatus est, cujus vultum desiderat universa terra! Hooggeprezen, hoogverheven de Koning der Vrede. Naar zijn aanschijn verlangt de gansche aarde! Magnificatus est Rex pacificus, super omnes reges universae terrae. Hoogverheven, hooggeprezen de Koning der Vrede, onze Koning boven alde koningen van gansch de aarde! (lange toejuichingen aan Koning Albert).

's Avonds, zeer hevig geschut. Kerstboom van D. in het huis Triest en op 't Eeksken.

Koude regen, grauwe lucht, grauwe gedachten. Geen nieuws van de kinderen… Niets …

Eindelijk brengt een brief van Leon van 29 Jan. goed nieuws van Paul.- Verder uit eene andere bron vernemen wij de dood van onzen oud-leerling Joseph Tuerlinckx, gesneuveld aan den IJzer.

Een brief van Leon van 19 Febr. spreekt van zijne ziekte en van eene lichte operatie die hij moest onderstaan.

Twee menschen, waarvan een doove, verdacht van smokkelhandel, door de D; te Baardeghem doodgeschoten. Constant komt terug uit Mechelen met eene zware valling.

De D. komen 3 km. vooruit te Verdun. Sedert 14 dagen, regen en winD. In de verwoeste steden storten bouwvallige huizen ineen; in de velden liggen talrijke boomen ontwortelD. Pluviose, Ventose!

Een man vermoord te Assche door eenen D. soldaat. Onze notelaar nochmaals bedreigd.

Schrikkeldag! Slecht nieuws. Het fort Douaumont, Noorden Verdun gevallen. Verdun zelf bedreigd!

Negen Belgen, tusschen dewelke Notaris Roels van Sotteghem worden voor den kop geschoten door de D.

Alg. vergadering van S.Vinc. Gen. Ik geef breedvoerige uitleg over stoffelijken onderstand, namelijk over uitgedeelde kleedingstukken en beddegerief. Ik spreek verder over kindersterfte, over degelijke kindervoeding en over het zoo verdienstelijk werk, hier gesticht: De Kindermelk.

Lijkdienst van Nonkel Van den Eeckhout. Gaan de eerste, acht het lijk, zijne broer (94 jaar) tusschen zijne 2 zoonen, priesters. Schoon, helder lenteweer.

Een jongen van Vlesenbeek brengt eenen brief van Paul van 19^e December. Drij maand op weg!

De D. commandant doet den dorschvloer ruimen, om er zijn vervl. kot van voiture te plaatsen! Wij hebben nog niet genoeg met de 60 landsturmers?

Ik begeef mij te Br. Naar de Censuur om de toelating te bekomen de mooie eerste Communieversjes voor Gabrielle, door haar broeder Constant opgesteld, te drukken. Een versje zinspeelt op den broer aan 't Front. O, dat mocht niet! Koud, onverschillig, trekt de censure-juffer eene lijn over het schrift, geeft het aan den D. bediende, die het, spottende, in vieren scheurt, en in de vuilmand werpt. O, verachtelijk volk!

Aan de Morette op de romeinsche baan, gaat het peerd van den officier van zondag ll. op hol. De 'heer' wordt uit zijn vervl. kot van voiture op de kassei geslingerd, breekt zijnen neus, en bijna zijnen kop.

Vertrek van onze D. (Crefeld) naar Dilbeek. Zij worden door eene andere bende vervangen. De commandanture in Merchtem.

Onze zuster Julie, wier toestand stillekens aan verergert, ontvangt met zeer groote godsvrucht, de laatste HH. Sacramenten. Zij verzoekt mij, in hare plaats, Paul en Leon te omhelzen bij hunne terugkeer.

De toestand van Julie verergert. 's Avonds trekt een zeppelin voorbij, richting EW.

's Morgens terugkeer van den zeppelin, die zeer laag over Opw. zweeft. 's Avonds trekken 2 andere zeppelins voorbij.

Julie verzwakt meer en meer: Dezen morgen begon de Mis met deze woorden (feria IV post Pascha): "Venite benedicte Patris mei, percipite regnum, alleluia, quod vobis paratum est ab origine mundi, alleluia, alleluia, alleluia!" (15) Is het, voor haar, het einde niet harer smerten, en de troostvolle hoop op de aanstaande verlossing.

Onze zuster Julie sterft, zachtjes, omringt van ons allen, te 5 ½, onder het luiden van den angelus. 's Middernacht, ontving ze, voor de laatste maal, als reispenning, het lichaam des Heeren. Onze kinderen versieren haar doodsbed, met de eerste lentebloemen.

De D. onderzoeken, ten einde latere opeischingen, welke de opbrengst der Fruitboomen dit jaar zal zijn. 'k Ben geen profeet om daar op te antwoorden. Ze vragen ook de lijst van de D. soldaten in het Gesticht verzorgd in 1914.

Mme Ocula, dame van den statieoverste, boet eene straf van 2 dagen gevangenis, om zonder passe-port, gereisd te hebben. Ietwat bluf …

Gabrielle de W. met Jeanne overschreden de grens, en keeren 's anderendaags terug naar Gr.

Dezen avond, rond 7 ½, wordt de zestienjarige kleinzoon van Frans Ringoot, op Nijverseel (Luik) door eenen D. doodgeschoten. De kleine had de vermaning van den D. waarschijnlijk niet begrepen.

De meeste landsturmers, tusschen dewelke een brave boer uit Schwarzwald, verlaten het Gesticht.

De D. feldwebel komt ons bedanken voor het lang verblijf zijner mannen in het Gesticht. Om waarheid te spreken, wij hadden over hen niet te klagen: De groote dortoir, waar zij sliepen werd steeds rein gehouden, alsook de vestiaire, boven de kapel, welke zij als leeszaal gebruikten. De groote trapzaal werd dagelijks geschuurD. Zij hielden geen lawijt en poogden de klassen niet te stooren.

Het H. Vormsel wordt aan kinderen van Opwijck toegediend door Z. Eerw. Heer Abt van Cesarsberg (Leuven).

Hevig geschut, dag en nacht, sedert verscheidene dagen. Te Brussel worden brusselsche lichtvinken, die met D. loopen, door het volk uitgejouwd en met vuilnis bestreken.

Groote vaderlandsche manifestatie te Brussel. Brussel gestraft met een millioen boet.

Voordracht over Karel de Goede. Zullen de woekeraars verstaan hebben? Een woord over het oorlogsbladje: "De stem uit Opwijck ", door onze Frontleden opgesteld.

Tante Gabrielle trekt over de grens met de kinderen, en blijft tot 's anderdaags.

Zoon Lambrechts, eenige dagen door de Duitschers, daar hij vluchtte, geschoten, sterft in het Gasthuis. Een duitsche tweedekker valt te Merchtem, nabij Koutermolen.

Opeisching van peerden te Ternath. Onze Bles, onze goede Bles die ons in deze droevige dagen zoo nuttig was, keert niet weer. Hij wordt door de D. meegenomen voor 1600 Fr. (weerde 3500 Fr.). Victor is 't hart toe. De peerden van Jan en We. Edouard Vereertbrugghen ontsnappen; dat van Sev. Heyvaert ook. Het opgeeischt peerd van Verdoodt Neerveldestraat wordt teruggegeven na het overhandigen van zekeren mysterieuse brief. Wat al lafheden hebben wij dezen dag gezien!

's Nachts trekken hier 4 zeppelins voorbij, richting W. (Een dier zeppelins werd den volgenden morgen te Londen neergeschoten.)

Onze jongens met Marie te voet naar Ledeberg. Onrechtstreeks nieuws van Paul, door Jules Pelicaen, krijgsgevangen in Duitschland.

Te Assche gezien: Een oud ventje, deftig in 't zwart gekleed, en die van deur tot deur op zijne viool de Brabançonne afratelt.

Wij vernemen dat Prosper de W. door de D. afgezet is als burgemeester. Eere aan hem! De mare gaat dat in Vl. De jonge werkloozen naar D. gestuurd worden.

Droevige dag. De jongens van O. komen met genepen hert van het Meldamt van Merchtem. 40 zijn opgeschreven en met opeisching bedreigD. Opeisching van 500 zakken aardappelen.

Drij treinen met opgeeischte werklieden uit Vl., met mitrailleuren, trekken voorbij de statie van Opw.

Wij vernemen de dood van onzen oud-leerling Daniel Van Assche, te gevolge zijner wonden te Calais bezweken 17^e Sept. 1916.

De sedert lang hierverblijvende D. vervangen door D. die tot hiertoe te Assche-Berchem legerden.

Een brief van Ch. Rubbens 27^e Sept ll. meldt dat het met Paul en Léon wel gaat.

Koningsdag. Plechtige hoogmis met Te Deum. KarD. Mercier verwekt eene vaderlandsche betooging te Brussel.

Nieuwe opeischingen van mannen in naburige vlaamsche gemeenten Gr. Lebb. B. enz.

Zitting van den provincieraad te Brussel. Historische dag: De provincieraden van België – 8 op 9 – weigeren kortaf de buitengewoone oorlogsbelasting van 50 millioen maandelijks, welke wij vroeger de dood in 't hart aannamen, nog verder te stemmen. Geene discussie. Stemming met geheven handen: 57 stemmen, 57 Neen! en dan "Leve België"! De zitting heeft juist 33 minuten geduurd.

De vespers worden weer wekelijks, met begeleiding van de orgel, plechtig gezongen. Een eeuwen oud gebruik, in 1872 afgeschaft wordt dus weer herstelD. Bravo!

Opeisching van peerden van de streek van Wolverthem. Brief uit Chur (Zwitserland) van Paul en Léon, zoogezegd professoren (via Constance).

Algemeene vergadering van S.V. genootschap in de SintPauluszaal. Herinnering, in vollen oorlogstijd, aan den 60^e verjaardag van de eerste algem. vergadering van eene conferentie.

Terugblik op de talrijke liefdadigheidswerken, met de dadelijke medewerking van onze leden van S. Vinc., door het plaatschelijk steunkomiteit sedert het begin van den oorlog gesticht.

Wordt bijzonder in het licht gebracht het zoo verdienstelijk, zoo noodzakelijk "Werk der Zuigelingen", in Februari ll. gesticht.

Den 1^e Zondag van den Vasten gaf ik, in de vergadering van S. V., eene conferencie over de voeding der zuigelingen, en teven over het werk "La Goutte de lait, de Kindermelk", genaamd.

Een honderdtal kinderen (gemiddeld 50) hebben van dit werk tot hiertoe genoten. 13.859 liters melk zijn aldus uitgedeeld geweest, voor een weerde van 3.679,30 Fr. (1/3^e bekostigd door de Gemeente 2/3^e door het Nationaal Komiteit). Van de 100 kinderen zijn er slechts 2 gestorven…

(later vernomen: Dezen avond, gaat Léon voor d'eerste maal, naar de loopgraven. Balle schuifelen rondom hem. Doch hij trekt moedig vooruit. Hij weet dat degenen die aarzelen, meer gevaar lijden dan anderen.- En toen wij dien avond, in familie, het blijde Kerstfeest vierden, ging ons kind, in akelige omstandigheden, den Dood trotseeren.)

Nogmaals een oorlogsjaar verdwenen. Aug. 1914 zit reeds ver achter ons, en nog geene hoop op Vrede. Droevig vooruitzicht. Eentonige dagen.

Met hevige kou, naar Assche en Brussel. Louis Van Bever tot den graad van kapitein verhoogd.

Daar de komiteiten weigeren de lijsten der werkeloozen kenbaar te maken, verplicht een Duitsch bevel, al de manspersoonen, zonder eenige uitzondering van 17 tot 55 jaren zich te Londerzeel aan te bieden woensdag aanstaande. Dit dom, barbaarsch bevel geldt voor het kanton Wolverthem en een deel van het kanton Assche.

Ja, 't is er al. De diplomatische betrekkingen zijn afgebroken tusschen Duitschland en America. Heel de wereld zal zich weldra tegen het gehate Duitschland verklaren. 't Is de verwezenlijking van den wensch door een D. officier te onzent uitgedrukt: "Wij, Duitschen, strijden tegen heel de wereld."

Vernederende, droevige dag. Van 's morgens vroeg, drukbijgewoonde missen in de kerk voor onze bedreigde mannelijke bevolking. Langs alle wegen, zien wij, gansche benden mannen, door vele vrouwen vergezeld, naar Londerzeel trekken. Een wagen, met pakken kleedingstukken en voorraad, door de zorgen van het komiteit bijeengebracht, in optocht naar Londerzeel. Een twintigtal jongens worden door de D. opgeeischt en dadelijk met pak en zak naar Duitschland vervoerd.

12 opwijcksche jongens worden opgeeischt. Een komt terug (zoon Emerie De Doncker).

Opeisching van peerden te Wolverthem. Men zegt dat de D. al het koper gaan opeischen.

De D. vertellen dat een rail moedwillig weggerukt werd aan den ijzeren weg. 't Is natuurlijk eene leugen, die hen gaat toelaten Opwijcksche jongheden te verplichten 's nachts de baan te bewaken.

Er is nieuws, en 't is ongelukkiglijk geen aprilvisch: De D. overheid heeft uitspraak gedaan over de zaak van den (door de D. zelf) weggetooverde rail: Opwijck wordt eene boet van 10.000 Frs. Opgelegd… 't Gaat zoo in al de naburige gemeenten. 't Is de D. methode om geld te slagen, en terzelfder tijd de menschen te plagen.

Lijkdienst van onzen gebuur P. Janssens, gesneuveld in 1916 te Caesbeke (IJzer).

Conf. Van S.V. à Paulo. Algemeene Vergadering in de S. Pauluszaal, druk bijgewoonD. Gesproken over eene Godslieve heilige van ons land, onlangs door Z.H.Benedictus XV gelukzalig verklaarD. Z. Anna van S. Bartholomeus. Deze, die in het begin de 17^e eeuw, ten tijde van Aartshertogin Isabella, tot tweemaal toe, Antwerpen bevrijdde, weze ook onze schutsengel, onze bevrijdster in dezen droeven oorlog.

(later vernomen) Rond dezen tijd (April-Mei) wordt Léon naar den sector Boesinghe, de geveerlijkste van allen, gestuurd…

Provincieraad bijeengeroepen door het D. bestuur. De president, de heer Gouverneur en de griffier, alleen aanwezig, bestatigen in een zeer kort proces verbaal dat niemand aanwezig was: "Va-t-on voir s'ils viennent, Jean!" (16)
Brief van Paul (via Eurgovie) van 18 Ma.

's Avonds te 11 uren, te midden van een onweer, aankomst in de statie van Opwijck van rond de 500 Fransche vluchtelingen uit Halluin. Droevig!

Na een zeer korte nacht begeven wij ons, de heer commisaris en ik, naar de statie. De beestenbakken waarin de vluchtelingen vernachten meestal nog gesloten. De familie Drouart is de eerste met welke wij in aanraking komen. Door de zorgen van het komiteit worden de vluchtelingen, tusschen dewelke stokoude menschen, zieke menschen en arme kinderkens tusschen de inwoners verdeeld en ingekwartierD. Dit gaat niet zonder eenige herrewerre… Intusschen Sint Paul processie. Rond 2 uren zijn schier al de vluchtelingen ter bestemming. In het pensionaat zijn 3 families overgebracht: familie Cyrille Geysen (4 pers.) fam. Jules Biebuyck (4 pers.) en Louis Emar. De zieken worden in het Godshuis verpleegD. Joseph Wijnants, - schier alleen, - weigert kortaf vluchtelingen te herbergen. Hij jongman alleen, in een groot huis!

(onleesbare zin) -zendt, -'s nachts- haren lummel van 'nen man naar de heer Burgemeester. De vluchtelingen zouden aanstonds het huis moeten verlaten, ze kan niet slapen, ze is benauwd…

Jan speelt vaderlandsche marschen na de hoogmis (Nationaal feest). Het schijnt dat de koster van Droeshout alle zondagen na de mis de brabançonne op zijn harmonium afdraait.

Alg. Vergadering van het Genootschap van S. Vincentius. Voorwerp van mijne conferencie: De vreemdelingen herbergen, een der 7 werken van bermhertigheid.

Bezoek van Gabrielle de W. met de kinderen. Het komiteit van Grembergen verkoopt paling aan 4 ½ f. 3 ½ f. en 2 ½ f. den kilo, en kaas aan 5 ½ f. En dezen zomer werd hier tarwe verkocht aan 800 f. en meer de 100 Kg., aardappelen aan 200 f. en meer, de boter aan 20 f. den kilo en eieren 1 ½ f. het stuk. Ondertusschen wordt er op groote schaal gesmokkelD. Al dat volksken, de aanvoerders bijzonder, doen overgroote winsten, en verteren zonder te tellen.

Vliegers doen bommen vallen op Capellen op den Bosch. "Capelle Boche" zegt een Duitscher.

Men verzekert dat te Merchtem een koppel viggens 790 Fr. verkocht worden. Is het waar? Groote misnoegdheid onder het volk wegens de duurte van boter, melk, botermelk.

Het spek geldt te Brussel 25 Fr. en het niervet 40 Fr. de Kil. Voor het Front wordt te Brussel door de D. de boter aan 35 Fr. aangekocht.

Jan, Marie, Joseph en Gabr. naar Ledeberg voor verscheidene dagen (tot Vrijdag).

Boter aangeslagen in de melkerij Sint Anna. Kaarten van Léon (Hoeffeliger) en van Raymond uit Ruti-Zurich van 24 Juli '17 en van Paul (Nijs) uit Tilburg van 31 Juli.

Fransch sermoen van E.P. Godard O.S.R. dD. onderpastoor van Halluin voor de uitwijkelingen.

Onze ajuin gestolen (weerde 150 Fr.). In den hof van Burgemeester en van P. Block allerlei dieften voor rond de 500 Fr. De menschen van den Boschkant, enz. waken 's nachts op hunnen ajuin in het veld gewapend met grepen vergezeld van hunne honden. De ajuin bereikt ongehoorde prijzen.

Bezoek van de familie Ghesquiere, van Gheluwe, die tijdelijk te Eyseringen verblijft.

Groote winD. Twee van onze boomen afgezaagd in de Betsmeerschen. Doch ze werden denzelfden namiddag in de beeken teruggevonden en naar huis gebracht.

Nieuws van Cornu uit Wasmes. Deze, gekwetst te Opwijck 26 Sept. werd in het pensionaat verzorgd en daarna naar Brussel vervoerD. Geopereerd en onbekwaam voor verderen dienst werd hij, einde 1914, door de D. in vrijheid gestelD. Hij zendt ons zijn portret. (photo)

Meeting van Halluiners in de zaal. Opgehitst door een kleine groep socialisten (tusschen dewelke gepatenteerde dieven), meenen die menschen te moeten protesteeren tegen de handelingen van de heeren Bovy en René Drouart, hunne vertegenwoordigers in het komiteit. Maar deze zijn op hun tong niet gevallen en weerleggen hunne tegenstrevers meesterlijk. Na die vergadering ( op welke de kommisaris en ik aanwezig waren) verzocht mij de schoolmeester van Halluin, de zeventigjarige Mr. De Vriese, als arbiter te willen optreden tusschen hem en M. Bovy, die hem daags te voren het woord van Cambronne zou naar den kop gesmeten hebben. Heb ik ooit iemand in "fransche colère" gezien, 't is wel de oude heer De Vries. Met veel moeite kreeg ik hem tot bedaren.

Zitting van den GemeenteraaD. Het nieuw raadslid Frans Willems, van Droeshout (plaatsvervanger van P. Semal, zaliger) begint met tegen de goedkeuring van de rekening van 1916 te stemmen, samen met Fr. De Smedt en Joseph Wijnants: Onnoozele snul! Gezaag, armen raesen ellendige commeerenpraat van Joz. Wijnants. Opeisching voor duitsch werk van Fransche vluchtelingen.

Een twelftal Fr. vluchtelingen, meestal bejaarde menschen, door de D. opgeeischt en dadelijk meegenomen. Onze Louis Emer, op zijn kamerken door de D. overrast, terwijl hij zich scheert. In haast vertrouwt hij zijn spaarpotje aan E.H. Abbé van Bavel.

Een laffe zot, gepatenteerde luierik (De Naalde) werpt zijnen blok door het venster van de hoogste klas van 't Pensionaat, uit wraak tegen het komiteit… Opwijck, stillekens aan overgelaten aan bandieten en dieven.

Men geraakt met moeite aan peerden om naar Puers of Sint Amands om kolen te rijden. Eindelijk, na bij vrienden en geburen vruchteloos aangeklopt te hebben, krijgen wij vrome hulp bij Jan Verdoodt, onze buurman uit de Langeveldestraat.

Dienst te Assche voor de zielerust van Etienne De Coster (zoon van Léon), aan de grens door de D. doodgeschoten.

(later vernomen) Léon L. naar de hel van Merckem! Hij blijft er 3 maanden, in dagelijksch doodsgevaar tot 10 Febr. 1918… Zijn goede Engel bewaarde hem steeds. God dank!

Een groot getal onzer vluchtelingen, ouderlingen, vrouwen en kinderen (tusschen dewelke vrouw Onraedt, Michel en M. Antoinette) mogen, over Zwitserland, naar hun vaderland terugkeeren, maar mogen geene schriften nog druksels, zelfs geen kerkboek meenemen. Ze zijn dezen morgen, met pakken en zakken, naar Brussel vervoert, doch komen reeds 's avonds terug. Er waren andere bevelen gekomen. D. méthode van menschen te plagen.

Een esch gestolen op Karenveld: Die moet zeker toch niet dienen voor brandhout. Wat zal men naaste zomer nieuwe kruiwagens zien verschijnen! Nieuwe opeisching van Fr. vluchtelingen.

Is er dezen avond gelachen! De D. wilden Jules Biebuyck meenemen, doch deze verliest den kop niet: "Komt mee, zegt hij, hij is hier in de keuken van 't pensionaat." Hij brengt de D. binnen, en vliegt de gaten uit langs 't ander deurken, voor den neus van de verblufte Duitschers…

Eindelijk, na de vroegmis, vertrek van rond de 200 Fr. vluchtelingen (onder andere onze MaD. Onraedt en kinderen).

(Zie het verslag van de werkzaamheden van S. Vinc. Genootschap) heden voorgedragen, in de S. Pauluszaal voor een talrijk publiek.

Vrouw Herrebout (Breestraat) aan de grens door de D. geschoten († eenige dagen later).

Jan Marivoet, op weg naar Baerdeghem, door de D. in den arm geschoten († eenige dagen later).

Louis Van de Male, oud onderwijzer van Baardeghem, sterft schielijk (misschien van schrik) aan de grens Baardeghem-Opwijck, in eene herberg waar hij gevlucht was.

Tot hiertoe heb ik weinig aangestipt over de werkzaamheden van het Komiteit voor Voeding en Steun, waarvan ik, sedert het begin van den oorlog voorzitter ben. De brusselsche controleur Durant, hier heden aangeland, schijnt met "politieke" doeleinden bezielD. Klachten moeten ingediend geweest zijn door zekere opwijcksche dwarsdrijvers, genoeg gekend.

Nieuws van Paul, door L. Geeurickx. Paul heeft de familie Onraet in 't zuiden van Frankrijk bezocht.

Plechtige protestaties tegen den zoogezegden "Raad van Vlaanderen", enz. Ik vertegenwoordig met Mr. De Winde en De Bontridder de kath. Associatie, en id. met Mr. De Winder en Jos. Verbruggen, het Davidsfonds in de delegatie die protesten neerleggen in zitting van den Gemeenteraad van Brussel. – Relletjes op de Groote Markt.

De D. zijn voornemens de klokken en de orgelpijpen onzer kerken op te eischen. Z.E. de Kardinaal beveelt in alle missen bijzondere gebeden "contra persecutores et male agentes". "Hostium nostrorum quaesumus, Domine, elide superbiam: et eorum contumaciam dextera tua virtute, prosterne." (17)

Wemmel, Hamme en Releghem gestraft. Burgemeester Van Doorslaer van Releghem aangehouden. (Moord van eenen D. door wemmelsche smokkelaars, welke later aangehouden en voor den kop geschoten werden.)

Begrafenis te Assche van staatsminister Th. De Lantsheere. Ik houd het baarkleed in name van de Kath. Assoc. Van Assche ( th…bij Dr. Claes).

GemeenteraaD. Kiezing van eenen hulponderwijzer. Twee raadsleden bedreigen den Gem. Raad, zoo de kandidaat De Bruyn (uit Vlaanderen) benoemd wordt, met boeten opgelegd door de D. overheid. (En hoe zal de D. overheid dat weten tenzij door overdragen!)

De burgemeester, gezien de financielen toestand der Gemeente, stelt voor eene leening te doen. Drij leden (Desm. Wijnants en Willems) stemmen tegen. (later vernomen).

Rond dezen tijd verlaat Léon de gevaarlijke sectie van Merckem. Hij is gansch uitgeput. De goede zorgen van eene familie van Oost-Vleteren "Oost-Vleteren" (of Westvleteren) verhaasten zijne herstelling. Hij zal voortaan aan den begravingsdienst achter het Front gehecht zijn.

Krijgsgevangenen (tusschen dewelke een opwijckenaar) houden stil in de statie van Londerzeel.

Dezen nacht diefstal van 6 zakken koffie en chocolade (voor ongeveer 2000 Fr.) in het lokaal van het Komiteit (waag).

Dezen nacht stierf, bijna onvoorziens, na 's avonds te voren de HH. Sacramenten ontvangen te hebben de goede jufvr. Marie De Smedt, te Laeken. Een man doodgebliksemd op de Cleye. Terugkeer, uit Gr., van Constance en Gabrielle. Bezoek van tante Gabr. en Jeanne.

M. Ceuppens, veteraan van het Onderwijs, treedt op als plaatsvervanger van den jeugdigen Emile Buggenhout, die berecht is.

GemeenteraaD. Gezaag van Jos. Wijnants tegen het komiteit. Elke zitting hetzelfde. "Lux in tenebris lucet, et tenebra eam non comprehenderant."

Verjaardag van ons huwelijk. Terugkeer uit Brussel langs Wemmel. Heerlijke avond!

Dezen avond rond 8 uren is hier een trein voorbijgereden met engelsche en belgische soldaten, den 17 April krijgsgevangen gemaakt. Een hunner, Boch van Jette, geeft goed nieuws van zijnen vriend Léon Lindemans. Een andere, van Leest, idem, en heeft Paul gezien 3 maanden geleden.

Heel het Eeksken brengt ons het nieuws over onze jongens, daags tevoren vernomen .

Dood van zoogenaamden Manekijker, eenige dagen te voren door smokkelaars mishandeld.

Mijne zuster Marie de laatste maal in den hof. Hare toestand verergert 's nachts.

In de abdij van Grimbergen, gewestelijke hulde van W. Brabant aan het H. Hert van Jezus. In de afdeeling voor jongelingen houdt Jan Lindemans eene treffende aanspraak over het behoud van den "familiegeest" (Deze is gedrukt geweest en verspreid). Slot: Heersche Jezus's heilig Hert als Koning over onze huisgezinnen, zetele Hij op de eereplaats aan onzen haarD. Schare Hij de harten rondom zich en binde Hij ze vast aaneen: Dat is het gebed dat wij heden, tot behoud van den chr. familiegeest herhalen zullen, in de zoete zekerheid dat onze bede verhoord zal worden!

Groote vergadering te Assche van de afgeveerdigden van de plaatselijke komiteiten en liefdewerken, voorgezeten door J. de Mérode. Men beweert dat wij in het Etappengebied zullen komen.

GemeenteraaD. Ecce iterum Crispinus! Nu beweert hij dat de gronden, gedurende den oorlog, tusschen alleman zouden moeten verdeeld worden, om patatten te planten.

Constant vertrekt naar Mechelen. Seminarie van M. door de D. gesloten. De seminaristen worden dadelijk teruggestuurd.

Begin van het belgisch offensief in Vl. Wij zijn voor goed in het Etappengebied.

Grof geschut in het W. gisteren en vandaag. Goed nieuws uit Bulgarie en Palestina, en 's avonds uit Roesselare. Vertrek van Jeanne en Gabr. naar Gremb.

De burgemeesters, sekretarissen en voorzitters van komiteiten naar Assche geroepen.
Naaste week, meldt de D. overheid, mogen wij duizenden vluchtelingen verwachten die zullen moeten geherbergd worden. Donderdag 20.000 Vrijdag. Excusez du peu! … (18)

Vertrek van de D. troepen. De scholen gesloten. Aankomst van Fr. vluchtelingen uit de omstreken van Halluin. 's Avonds, vergadering van Gem. Raad en Komiteit. J. Wijnants afwezig. Goed werk verricht

Aankomst van nieuwe vluchtelingen. Deze logeeren in de scholen welke ontruimd werden.

Montjoie S. Denis! Doorbraak aan het Fransche Front. Doortocht van vluchtelingen uit Tourcoing, Meenen, enz.

Opwijck moet verscheidene honderden palen leveren voor het afmaken van een vliegplein op 't Nat, zegt men. Alleman oververmoeid. Droevig vooruitzicht …

Na de ceremonie op weg naar de grens, waar zich reeds Joseph, Jan en anderen bevinden. Honderden rijtuigen uit Londerzeel, Malderen, Steenhuffel, enz. in eene rij van aan den Plaizanten H. (Nijv.) tot aan den molen van de Nieuwstraat, wachten naar vluchtelingen. In plaats van 20.000 komen er nauwelijks 1900, welke deels naar de naburige dorpen gezonden worden. Eenige D. soldaten vergezellen die ongelukkigen, die op hunne karren en wagens, al wat zij hebben kunnen redden van eetwaren en kleedingstukken mee voeren. Vliegers in den namiddag. Rond 4 uren, brengt, per automobile, Baron Steenhoudt de onverwachte tijding dat de vrede op aantocht is…

Brouwer J. De Smedt, die van Brussel komt, bevestigt dit goed nieuws. De kinderen doorloopen het Dorp al zingende. Men zegt dat dezen nacht het D. Bestuur Brussel verlaat. Als 't maar waar is?

Men vertelt dat Br. en Laken bevlagd zijn, en dat gisteren gemanifesteerd werd in de Nieuwstraat (?)

Eenige huizen (dat van den Brouwer het eerste) bevlagd in het Dorp. De D. na per telefoon naar hoogere orders gevraagd te hebben, doen de vlaggen intrekken. Nog 230 vluchtelingen komen aan. Grof geschut in de verte.

Kalme dag. De gemoederen wat gekoelD. Er zijn op 't oogenblok rond 800 vluchtelingen in Opwijck.

Droef nieuws. Jan Buggenhout den 11 September bezweken aan eene besmettelijke koorts in Frankrijk, toen hij het huwelijk ging bijwonen van zijnen vriend Eug. Van den Broeck (Mer s/ Loire).

De gansche kouter tusschen d' Hulst en de Hollestraat moet platgemaakt worden voor een vliegplein. D. met opgeeischte opwijckenaars aan 't werk. Te Assche worden rond 200 mannen opgeeischt voor dwangarbeid. Eene boet van 20.000 m. aan Assche opgelegd.

Nieuwe vluchtelingen aangekondigD. Wij vernemen 's avonds dat Brugge, Oostende, Rijsel, etc. in onze handen zijn … Laus Deo!

Doortocht van D. wagens, automobiles komende van Waasmunster. Ze trekken, zeggen ze, naar het kamp van Erps-Querbs.

De D. officieren komen 's morgens terug. Zij willen hier hunne drukkerij (service cartographique) vestigen met 160 soldaten.

De D. bedreigen de bevolking, en zeggen dat allen naar Holland zullen verplaatst worden.

Dezen avond komen hier 4 zware wagens met allerlei materieel en ongeveer 15 soldaten aan.

De klassen en de woning moeten ontruimd worden en de leerlingen weggezonden, op staanden voet. Groote herrewar en verhuizing den ganschen dag. De familie Vereertbrugghen-De Coster met hunne dienstboden helpen ons zeer bereidwillig. In den avond aankomst van nog 3 wagens, etc.

De D. vertellen dat de Bondgenooten teruggeslagen werden op Kortrijk. Ze gaan met al hun materiaal terug naar Sotteghem, zeggen zij … Maar 's avonds komt er ander nieuws…

Alleman tusschen 15 en 50 jaar moet nogmaals op 't Gemeentehuis, bewijs geven van zijne bezigheden. Niemand neemt nog acht op D. bevelen. Onze D. die gansch het huis, op 2 à 3 plaatsen na, bezetten, steken hun vuur aan in de keuken met Etat-major kaarten… Ze hebben ze niet meer noodig!

Het getal nieuwe vluchtelingen deze laatste dagen hier geherbergd bedraagt heden 550. Doch dagelijks, trekken nieuwe zwervers hier voorbij, meestal jongelingen van 15 à 20 jaren oud.

"Het Vaderland", hollandsche gazet, drukt "en manchette": de zware lijdensweg van Den D. Keizer." In den reichsdag wordt van 's keizers ontslag gewaagD. Ludendorf ook zou zijn ontslag gegeven hebben … Jan en Joseph, en anderen gaan naar het D. vliegplein van Bollebeek zien. Rond 3 uren aankomst van talrijke D. automobiles en soldaten. Daar het pensionaat reeds volzet is, kampen zij op de koer van de gemeenteschool, waarvan de afsluitingsmuur deels afgeslagen wordt. Al de huizen van de gebuurte vol Duitschen. De soldatenkeuken bij J. Wijnants "qui n'est pas content" ah, non ça! potdoren! Overal, in de naburige dorpen, onverpoosde doortocht van D. troepen en krijgsmateriaal. Ook, de Duitsche burgemeester van Merchtem, Jean De Roy, en anderen nog, filent … Bon voyage!

Wandeling, met Joseph, naar 't vliegplein van Bollebeek. Verblijven nu in Opwijck a/ de cartographische dienst (pensionaat) b/ de afdeeling van het reeds aangelegd vliegplein, c/ de bakkerij (Meisjesschool en de naburige weide) d/ de krachtwagen afdeeling, automobiles (Jongensschool).

Eene artillerie afdeeling aangekondigD. Een observatiepost op de kerk van Peiseghem.

Bommen op de statie van Denderleeuw. Een zestigtal aftrekkende wagens door het Dorp. De D. vertellen dat de cartographische dienst naar Vilvoorde wordt overgebracht, en dat artilleristen hunne plaats zullen nemen. Sotteghem, Opwijck, Vilvoorde, ze gaan snel achteruit …

Aankomst van 160 vluchtelingen uit Moen (W. Vl.) Rampzalig volk, vele kinderen, en zieke jonge vrouwen. 's Avonds, bij Lissens, zingen D. lummels luidkeels de Marseillaise…

Volk "ex omnibus gentibus" (19) dwaalt droevig door de straten van het dorp. Verbod de klokken te luiden.

De D. officieren van den cartogr. dienst komen hier eindelijk aan, doch zullen maar 2 dagen blijven, zeggen ze. Feitelijk heeft die dienst hier niets verricht. In den namiddag rijden hier een twintigtal jonge D. voorbij, scharrelings gezeten op een groot kanon. Hoe plezierig!

De D. bakkerij, met veldkeuken vestigen zich in 't pensionaat, zonder iemand te kennen. Slechte …!

Een deel der cartographisten is reeds gisteren vertrokken, de anderen (namelijk Max, die ons duitsche Etat-major kaarten bezorgde) vertrekken maandag. 't Waren in 't algemeen fatsoenlijke jongens, die hier geene schade verwekten. 's Avonds aankomst van 150 vluchtelingen uit Roubaix, Roncq, etc. (lastige gasten, meestal socialisten).

Wereldnieuws op arendsvleugelen: Revoluie in Oostenrijk-Hongarie. Finis Austria! Overgaaf der Turken. Koning Ferdinand van Bulgarije op vlucht. Droeve doortocht van vluchtelingen, aangebracht door boeren van Mazel en van Assche. De D. kondigen nog de aankomst aan van 1800 anderen.

Het regent vluchtelingen. Assche, Ternath, etc. zenden ons al dat volk dat ze niet meer kunnen herbergen, meestal mannen van Roubaix en Tourcoing. De Sint Pauluszaal waar al dat volk nestelt wordt geplunderD. De costumes van den toneelkring namelijk werden meegenomen, schermen en decors aan stukken gescheurD. Weinig interessante kerels die wij nu moeten herbergen, niet veel beter dan Duitschers.

Droevige dag. Onophoudende … Het dorp vol vreemdelingen. De D. bezetten al de scholen en publieke gebouwen. 's Avonds geen licht.

Altijd regen, den ganschen dag. Groote duitsche vrachtautomobiles op de koer van de Gemeenteschool. De muur van de speelplaats verder omvergeworpen… Rond de 200 geroofde melkkoeien trekken voorbij Droeshout. Rooftocht bij hunnen inval in België, rooftocht bij het achteruittrekken! … 's Avonds, geen licht. 't Licht kapot, Duitschland kapot, roept een Duitscher. Later in den nacht, toch licht.

De leden van S. Vinc. doen hunne jaarlijkschen rondgang, ondanks regen en allerlei hindernissen.

's Morgens doortocht (naar Brussel) van een dertigtal D. wagen, van het bataillon van de "schurfte" peerden. De laatste bewakers van den cartographischen dienst (Maksken en Langoor) verlaten het gesticht. Verder, den ganschen dag doortocht (richting Merchtem) van D. vrachtwagens, gecamoufleerde kanons, caissons, ontredderde troepen, enz. zoowel in het Dorp als op de kasseide van Droeshout. Men zegt dat na 7 uren niemand op straat mag komen, daar gansche divisies op aftocht zijn. Décidément, c'est la débandade. Het getal vluchtelingen beloopt heden op 1677.

''t Regent. Treurig, met valsche, venijnige blikken, trekken de D. voorbij, met nen vuilen steert tusschen hun ruige pooten. Rond den middag vallen een honderdtal D., echte beren, in het pensionaat. De bakkers wezen hun den weg. Drij snotneuzen van officiers vragen dreigend naar al de sleutels. Ik keer hun den rug. Ze caseeren zich eindelijk in de veranda. Acht mannen, gevaarlijke kerels, de slechtste die we ooit zagen, maken zich meester, bij ons te huis, van 2 slaapkamers en den zolder. Wij beleven een angstvolle nacht. Wat zal het morgen zijn?

's Middags, aankomst van pionniers, met tros. Onze refter en klassen worden bezet. Massa wagens op aftocht, en ten laatste eene voiture, vol vluchtende officiers, met eenen ezel bespannen. Meer dan 200 melkkoeien, in Lede en omstreken geroofd, worden door de D. op de weide van Staas ('t Rot) geplaatst. Smokkelaars en helaas! ook boeren komen 's avonds in onderhandeling met de D. om de geroofde dieren voor een spotprijs te koopen. Wat is het peil van eerlijkheid, van oude deftigheid laag gezonken. Juist 'lijk in het begin van den oorlog, plunderen ontaarde belgen (die morgen het groot woord zullen voeren!) mee met den vijanD. 't Is ontzaggelijk wat men deze laatste dagen hout gestolen heeft. In het pensionaat dreigt een D. met een bijl, de deur van de kapel open te kappen. Doch waagt het niet verder. Rond 3 uren: Het schijnt dat gansch Duitschland in revolutie is, en de keizer op vlucht. Maandag aanstaane moet Duitschland, die de wapenstilstand vraagt, uitspraak doen over de voorwaarden door de Bondgenoten gestelD. Akelige avonD. Losbandige D. brullen de marseillaise op de straten. Het gezag van de officiers misken. D. In al de huizen van het dorp nestelen Duitschen, van de slechtste soort. De pionniers bij ons ingedrongen, behooren tot de saksische divisie die in 1914 Dinant vernielden, volgens hunne eigen bekentenis. Ah! Waren onze zegenpralende belgische jongens hier!!

Onze pionniers vertrekken, voor 2 dagen, zeggen ze, naar Wieze, maar moeten hunne kamers behouden. Het nieuws van gisteren bevestig. D. Socialistische gistingen tusschen de soldaten. Er broeit iets. Gansch den dag, ellendige doortocht van wagens, afgebeulde peerden, ontredderde troepen, koeien aan wagens gebonden, karrekens met geroofde meubelen. Sedert den vroegen morgen, geweldige ontploffingen (veroorzaakt door opgeblazen munitiedepôts). 's Avonds gedurig gebel van jonge dutsen van officiers die "smeekend" naar een klein plaatsje vragen om veilig te kunnen slapen. 't Schijnt dat de D. soldaten in Brussel in volle revolutie zijn, hunne geweren breken, hunne officiers tergend aanvallen en achter roode vlaggen de Marseillaise en de Internationale huilen.

Onze beren zijn naar Wieze, wij zullen dezen nacht gerust mogen slapen. Morgen moeten de D. den nek buigen en de eischen van den wapenstilstand teekenen. Na lang lijden, komt verblijden en wij zingen vol hoop: Dan zal de beiaard spelen! …

Ja! dan zal de beiaard spelen: De voorwaarden van den wapenstilstand, de "Waffenstilstandsbedingungen" worden door het hooveerdige Duitschland geteekend.

Terwijl nog steeds verslagen troepen achteruitwijken, ga ik langs Wemmel naar Brussel. Ik stap af, in den avond 'Saincteletteplaats. De tram rijdt niet verder. Brussel is overgeleverd aan de roode soldaten. In de verte, over de stad, gedurig geknal van geweren en mitrailleusen. Langs de eenzame, verlaten straten geraak ik gelukkiglijk in veiligheid bij Van Bever (vl. steenweg). Te Opwijck ook woelige avonD. Gezang en getier van dronken soldaten. De saksische beren, houden kot bij Tiets, en slagen alles aan stuk. Daarna trekken zij naar de villa Wijnants, niettegenstaande de aanwezigheid van hogere officiers. Een gevecht breekt los, een D. gewond, sterft eenige uren daarna ten gevolge van die wonde. Hij wordt 's anderendaags met twee andere, gestorven ik weet niet hoe, op het ongewijd deel van het kerkhof begraven.

In Brussel is nu weer alles stil. E finita la comedia. (20) De D. beginnen de hoofdstad te ruimen. 't Zou er stinken, moesten nu de Belgen komen. Op de kassei Wemmel, Merchtem, Opwijck ontmoet ik aanhoudend achteruittrekkende troepen. 't Wordt waarlijk grappig: De weiden rond Merchtem staan vol kanons en munitiewagens. Hier en daar kudden gestolen vee: ze moeten immers "essen".

Te Opwijck zijn onze beren, bij mij en in 't pensionaat vertrokken. Kamers en zalen in eenen onbeschrijfelijken staat van vuilnis en verwoesting. Zij laten veel buit achter: voituren, materiaal, helmen, boeken, wat weet ik al. Doch zij worden nog denzelfden avond vervangen door grenadiers in het penionaat, en door schutzen in het Dorp. Wij logeeren 2 officiers, tusschen dewelke een zieke. Een bejaarde officier, vergezeld van zijne 3 zonen, smeekt ook om een plaatsje …

De D. hebben gisteren avond, moedwillig, een munitietrein doen springen in de statie van Assche. Gansch de statiestraat verwoest. Het zelfde lot bedreigt Opwijck. In de statie staan 30 wagons met allerlei munitie. Op de koer van 't pensionaat staan ook munitie fourgons, waarvan de wielen onbruikbaar gemaakt werden. De D. bakkers, die nog altijd in het pensionaat logeeren, zoeken moeilijkheden. Bijeenschollingen van roode meneurs (mariniers) die de soldaten zoeken op te hitsen. In den avond verkoopen zij aan de poort van 't pensionaat schoenen, sargiën, kachels, planken, allerlei geroofd goed … Kruiwagens van 't pensionaat verdwijnen, waarschijnlijk opgeeischt door opwijcksche roovers, om den buit weg te voeren … In den namiddag verneem ik gevolligheid bij Vermeir, Nijverseel, dat de belgische driekleur te Grembergen wappert, en dat morgen de laatste D. Dendermonde verlaten. Te Molhem, deed een Duitscher gisteren een bom ontploffen, acht kinderen werden gedood.

Fini l'horrible cauchemar! (21) Gisteren avond ging de zon onder in eenen gloed van vuur en bloeD. Zal de zon van heden onze bevrijding, onze verlossing beschijnen?

Ellendige D. troepen (infanertie en gecamoufleerde artillerie) trekken door het Dorp van 10 tot 12 uren. Men zou zeggen eene vluchtende roversbende. De laatste D. die in het Gesticht verbleven willen eenen gestolen wagen (uit de Vlaanderen) en de estrade van de klas wegvoeren om die aan een of anderen Opwijckschen dief te verkoopen. Wij verzetten er ons stellig tegen en zij durven niet verder vooruitgaan… Rond middag verlaten de laatsten, met venijnige blikken, het Gesticht. De groote poort wordt onmiddellijk op slot gedaan. Rond 10 ½, terugkomst van Jeanne en Gabrielle. Zij verhalen geestdriftig de aankomst te Gr. gisteren van een automobile met Fransche officiers (Louis Gillet o.a.) en een andere met Duitsche officiers, die, nu de wapenstilstand geteekend is, zekere plans moeten afstaan. Onbeschrijfelijk gejuich en gewoel van het grembergsch volk! Fransche en Duitsche officiers worden door tante Gabrielle in het huis van den burgemeester gebracht, waar de overgaaf moet plaats nemen in den salon. Vertrek van de D. onder het gehuil van het volk. De Fransche officieren, na het middagmaal gebruikt te hebben, vertrekken op hunne beurt hartelijk toegejuicht door de bevolking.

De laatste D. soldaten verlaten Opwijck rond 4 uren: Zij dragen de verachting, den haat, den vloek mede van degene die zij, vier jaar lang, onderdrukt en getergd hebben.

Ze zijn weg, en zie, daar is de eerste Opwijcksche soldaat in zijn geboortedorp terug: zekere De Coster uit de Broekstraat. De brave jongen brengt zijn eerste bezoek aan het graf zijner moeder, onder den oorlog gestorven. Ze zijn weg, doch er hangt nog iets dreigend over Opwijck. De D. laten in de statie, benevens voorraad van allen aard, 30 wagons met oorlogmunities. Men vreest voor plunderingen en voor ontploffingen… Geen licht meer! In den valavond komen hier zes italiaansche soldaten aan, met pak en zak. Zij waren in Vilvoorden geinterneerd en werden door de D. losgelaten: Zij logeeren bij de voornaamste inwoners. (bij ons: Nicola Genitori van Brindisi) (Non escapati, ma liberati) (22).

Ze zijn weg! Overal wappert de nationale vlag. 't Is prinskensdag, 't is victorie in gansch Vlaanderenland! Ik vergezel 's morgens de zes italianen naar het Eeksken: ik ben weer in mijn italiaansch element, en spreek tamelijk vlot met die brave jongens. Algemeene opkuisch in het pensionaat. Hoe walgelijk vuil! Wat beestig volk heeft hier genestelD. Wij bestatigen de stelselmatige vernietiging van schoolmateriaal en beddegerief. In de hoeve zijn twee kruiwagens verdwenen. Nu, tot daar.- Ze zijn weg en weg voor altijd, dat is de groote zaak.

Aankomst van Louis Geeurickx, Aloïs De Smedt en andere opwijcksche soldaten. De harmonie vergadert de eerste maam na 4 ½ jaren.- Serenades worden gebracht aan onze terugkerende soldaten. Helas! menige traan wordt in stilte gestort. Een dertigtal onzer jongens zullen niet meer terugkeeren. De collectie "De Stem uit Opwijck ", soldatenblad wordt mij eerst ter hand gestelD.

Eerste belgische patrouilles in Opwijck. Nog geene bestendige troepen in Dendermonde, slechts gendarmen. Schrikkelijke ontploffingen gisteren en eergisteren in Capellen o/d Bosch: 21 dooden. Het zelfde gevaar bedreigt Opwijck. Terugkeer van Julienne en Gabrielle uit Grembergen: Charles R. is in Smetlede aangekomen: hij brengt nieuws van Léon met portretten. Terugkeer van Constant L. uit Mechelen. Bezoek van de Lintelo's: Verre ontploffingen doen de ruiten van de veranda rammelen.

Plechtige hoogmis en Te Deum. Stoet rond het Dorp. De clergé, de gemeenteraad (uitgen. Jos. Wijnants) en veel volk nemen deel aan die plechtigheden. Een soldaat uit de Breestraat (Marivoet) brengt nieuws van Léon, die hij dezen morgen te Drongen (bij Gent) gezien heeft. Ontploffingen in Brussel statie, Haeren, enz. Joseph, Constant en Marie naar Gr. Oh! het blijde wederzien …

Men gaat voort met den opkuisch van het pensionaat, 't zal lang duren.- Eerste belg. gendarmen in Opwijck. 't Is noodig. In de statie wordt metodiek geplunderD. In Gr. aankomst van generaal Baurain, met staf. Aankomst ook te Gr. per automobile van generaal Michel, opzettelijk om een bezoek te brengen aan de familie de Waepenaert. Hij vraagt nieuws over de oude familieportraiten, over de eiken kas, en … over onze kleine Gabrielle!...

Begrafenis te Merchtem van onze goede nicht De Donder. Ontmoeten onverwachts, als wij met het lijk op de Wolverthemsche kassei aankomen, eene voorwacht belg. chasseurs te peerd, - de eerste die wij zagen. Later, te 11 ½, juist als de lijkstoet uit de kerk stapt, prachtige défilé van chasseurs en lanciers, die allen het lijk groeten (de officieren met den degen). Ik breng een bezoek van deelneming aan de fam. Knaeps en De Winde. Ontmoeten nog italianen, liberati ma non escapati uit Vilvoorde, verder een Fransche soldaat. Constant en Jeanne komen terug: Leon is in Meerendré (4^e leger, gen. Michel).

Jan en Constance naar Gr. Rond 11 uren, aankomst in Opwijck Dorp, onder algemeen gejuich en het luiden der groote bromklok van het 11^e Linie (colonel Verreycken) en een groep artillerie.

Te 3 uren, plechtige ontvangst van de officieren, met vaandel, in het Gemeentehuis. In plaats van den heer Burgemeester (afwezig, op reis naar Antwerpen), op verzoek van de 2 schepenen doe ik de aanspraak. Groote volksbetooging voor het Gemeentehuis en rond het Dorp, met de harmonie vooraan. Ik breng met den kolonel en eenige officieren een bezoek aan het graf van Fr. De Keersmaeker, en van de, te Opw., gesneuvelde soldaten.

Onze neef, Charles Rubbens, die met zijne compagnie in Mazel legert, brengt ons een bezoek.

Rond 10 uren, terugkeer van onzen Léon met Jan en Constance. 't Is volle vreugde in huis.

11 uren. Aankomst van 14^e en 19^e Linie en artillerie, die hier 2 dagen moeten verblijven.- Bezoek van Eug. Van den Broeck en van onzen oud-leerling, lieutenant Rorbeyns in het pensionaat.- Het muziek van het 14^e (luiksche walen) bezet het Gesticht. De kolonel Serstevens (die te Grembergen verbleef begin oct. 1914) bij ons ingekwartierD. Die man voelt zich seffens tehuis…

Te 4 uren, even als gisteren, plechtige ontvangst van den staf en officieren op het Gemeentehuis – M. de Burgemeester doet de aanspraak in 't vlaamsch (vertaling van de aanspraak die ik daags te voren in 't Fransch deed, daar de heer kolonel geen vlaamsch verstond). De kolonel antwoordt, met donderende stem in zuiver vlaamsch (aanspraak door onzen Joseph opgesteld). Nogmaals geestdriftige volksbetooging harmonie aan 't hoofd, rond het Dorp. Peer De Block weent van aandoening… Vroolijke zangavond bij ons, met kol. 'tSerstevens, eenige officiers en onze teruggekeerde Léon, Charles en Scheutisten.

Blijde intrede van koning Albert in Brussel. Van 's morgens vroeg reeds zijn kolonel tSerstevens en de meeste officiers naar de hoofdstad vertrokken. Vele Opwijckenaars, onder andere P. De Block, pogen te voet Brussel te bereiken; maar reeds te Berchem is er geen middel meer verder te gaan, zoo druk is de menigte. Wij bestatigen intusschen dat de luiksche muzikanten terwijl wij gisteren afwezig waren in het pensionaat, als ware bandieten, handelden. De "embusqués", die nooit den vijand zagen, doch die hier eenige geestelijken (E.H. Abbé, Constant, enz.) zagen en meenden in een geestelijk collegie te zijn, vonden het noodig van hunne antiklerikale gevoelens lucht te geven. Koffers van leerlingen werden opengebroken en menig voorwerp geroofd; de gedenkenissen van den gesneuvelden Dhaese, die na den oorlog aan de ouders moeten teruggeschonken worden, werden geplunderd; al de herinneringen aan den oorlog (duitsche helmen, enz.) die ik verzameld had, moedwillig vernietigd, enz. Heldendaden van waalsche embusqués, die venijnig naar onze vlaamsche soldaten opkijken, en morgen als de groote overwinnaars, in Luik zullen binnentreden…

Dezen nacht poogden zij den wijnkelder te plunderen. Doch, M. Abbé en tante Pauline waakten. Zij werden betrapt en moesten, beschaamd tot over de ooren, achteruit… Te 3 uren, vertrek van Léon met Jan en Constant (en Black) naar Lippeloo, waar hij zijn regiment moet vervoegen. Doch het regiment is nog achter, en zij gaan met drij (en Black) naar Grembergen vernachten.

Kolonel tSerstevens en Lt. Massart, van Brussel teruggekeerd, deelen ons 's avonds hunne indrukken over 's konings zegepralende intrede mede. Groote historische triomfdag, ja, - nochtans, vergezeld van eene droeve verrassing, die waarschijnlijk in de toekomst, noodlottige gevolgen zal hebben. Koning Albert, in zijne troonrede, hem opgedrongen door de "mannen van Lophem", kondigt het zuiver algemeen stemrecht op 21-jarigen ouderdom af. En de grondwet? Bij die onverwachte verklaring voelden vele senators en volksvertegenwoordigers zich het hert toegestampt. Socialisten en liberalen juichten toe, natuurlijk… Het wijs bestuur, dat sedert 1884 den voorspoed van ons vaderland verzekerde en het beschutte tegen de aanvallen van het socialisme, treedt definitief af. Een bestuur, tripartite, dat de gewichtige ministerie van Openbare werken, van Bevoorrading, enz. aan socialisten toevertrouwt, wordt aangesteld, onder voorzitterschap van zekeren Lacroix.

Te Deum in Sint Gudulakerk te Brussel. 9 uren, vertrek van 14^e Linie, enz. Terugkeer van Jan en Constant uit Gr. Léon vertrekt uit Gr. naar Willebroek, en zal in 't voorbijgaan bij E.H. Anthonis, Blaesvelt, iets nemen.

Artillerie in Opwijck. Majoor Thomas en Lt. Ubach logeeren bij ons. Westvl. Vluchtelingen, uit Noordelijk Br. Terugkeerende, moeten te Opwijck blijven, daar Aalst niemand meer doorlaat.

De artillerie (Thomas) vertrekt naar Grimberghen – Andere batteries trekken door Opw. - Bezoek van een oud-leerling, Hendrickx, artilleur. Einde van het verlof van Const.

Reizen naar Br. en Gremb. Vernemen goed nieuws van Jan, Josse en Rik Borginon, van Louis en Alf. Van Bever. Allen ongedeerd teruggekeerD. God zij dank! Wij wachten ongeduldig naar Paul.

De post komt voor de eerste maal, sedert den wapenstilstand: 2 brieven van Paul van 8 en 14 Nov. 1914 (!) en een van Léon uit Aaltre, en … een duitsche telegram uit Antwerpen. Dezen avond hebben wij weer licht (electr.) Rond 1100 vluchtelingen zijn sedert 2 weken vertrokken. Er blijven er nog 5 à 600.

Heropening van de klassen in het pensionaat. Gabr. volgt de leergangen. De ordonnance van Paul vertelt te Grembergen dat Paul zinnens was den 2 December te vertekken.

Lijkdienst van Joseph Crispinus Abbeloos – Costers, op Allerzielen, te Oost Winckel gesneuveld.

Laatste der 9 eerste vrijdagen, door de bisschoppen van B. voorgeschreven. Het land is vrij! Eere aan het H. Hert en dankzegging. Vergadering van het Komiteit te Assche.

Zitting, in mijne afwezigheid, van den GemeenteraaD. Nogmaals, ellendig geraas van J. Wijnants: Niets verricht… «Maintenant, schreef M. Borel, oud Fr. ministre, maintenant (que la guerre est finie) que le danger est passé, les redresseurs de torts et les professeurs de vertus peuvent discuter les méthodes… Dès qu'il s'agit d'affaires publiques, les donneurs de conseils sont nombreux et tous prétendent être écoutés. O, certains parlent pour avoir une excuse pour ne pas agir et pour empêcher toute action autour d'eux.» (23) Daar hoeft niets bijgevoegd.

's Avonds uitvoering in den familiekring van « Gloria flori » van Gust. De Boeck … In eens, ongemeen gehuil van Blacq in het achterhuis. Er wordt op het waterblad geklopt… Paul is daar! Ja 't is hij, die met pak en zak te voet van Dendermonde komt … Welk oogenblik! Ma tante Pauline, M. Abbé, geburen komen toegesnelD. God zij dank! Niettegenstaande honderden gevaren, al onze kinderen en bloedverwanten komen ongedeerd terug! Daarna wordt de reiszak, de zware kostbare reiszak gemoedelijk uitgepakt. Herinneringen aan verleden smartvolle tijden: de brieven die Léon van uit de loopgraven naar Paul zond, brieven van L. Geeurickx, van Jan Buggenhout, al onze brieven die, God weet langs waar, Paul kwamen vinden en op beuren, de volledige verzameling van het soldatenbladje: De Stem uit Opwijck, photographies, schetsen, croquis door Paul genomen, enz. Tot laat in den avond, vieren wij vroolijk de blijde terugkeer. Spijtig dat Leo en Constant hier niet zijn.

Wij vieren 's avonds V. Constant. Spijtig dat onze Constant de toelating niet kreeg zijn broeder, die binnen weinige dagen terug naar Pontvillez vertrekt, te komen omhelzen.

Het regent. Paul en Jan naar Grembergen. Leo vertrekt heden (met Marie) naar Duitschland.

Paul en Joseph naar Mechelen met Constant. Er zijn nog steeds 360 vluchtelingen in Opwijck.

Eerste zitting, na den oorlog, van den provincieraaD. De trein Brussel-Dendermonde rijdt voor de eerste maal. Vertrek van Paul, Maman vergezelt hem tot Grembergen.

Groote, druk bijgewoonde, algemeene vergadering van het Genootschap van den H. V. à Paulo. Ik geef nogmaals verslag van hetgeen de werkende leden en het steunkomiteit gesticht en verwezenlijkt hebben; van het goede ook dat onze werkende en eerleden (L. Geeurickx, Jan Buggenhout, Paul Lindemans, Eug. Van den Broeck, Al. De Smedt) aan het Front, door hun soldatenbladje "De Stem uit Opwijck" hebben te weeg gebrach. Ten slotte doe ik onzen koning en zijn dappere, zegepralend leger geestdriftig oejuichen (Zie breedvoerig verslag)

Vergadering, te Assche, van het Bestuur van den Kath. Bond (weinig talrijk) en van het Davidsfonds (id.). Wij protesteeren tegen woorden in het Com. Dir. Van Brussel (Patria), en die de zienswijze van Brusselsche patriotards en Fransquillons weergeven "En voilà qui n'auront plus grand chose à dire après la guerre: les flamands et les paysans." (24)

't Is zoo dat die heeren hunne beste, hunne getrouwste vrienden, over boord werpen. Dit protest, in 't verslag der zitting aangeteekend zal naar de Kath. Ass. gestuurd worden.

Laatste dag van het "wonderjaar 1918". Danken wij nogmaals God die onze familie zichtbaar beschermde gedurende dezen oorlog. De oorlogsjaren zijn voorbij. Doch dreigende wolken dagen op in de verte. Men wil vrede stichten. Doch men erwerpt in de hooge diplomatieke wereld het pauselijk gezag. De joodsche financiers, de vrijmetselarij en het internationaal socialisme spelen nu den hoofdrol. Er zijn menschen die dat niet zien, of niet willen zien…

Het belgisch ministerie, onder geleide van Lacroix, laat zich foppen in de "hooge prijzen" door de socialisten. De brusselsche "patriotards", die gedurende den oorlog reeds de vlamingen verdacht maakten, hitsen het domme brusselsch volk op tegen de "flamboches", meenende deze maal voorgoed de vlaamsche zaak te verwerpen… Ze kunnen moeilijk verkroppen dat 80% onzer soldaten aan den IJzer, vlamingen waren… Wat erger is, de katholieke geest gaat uit 't volk. Men wordt onverschillig. Men luistert niet meer naar de oude, bezadigde, voorzichtige en onbaatzuchtige beheerders van voorheen. Nieuwe rijken, oorlogssmokkelaars, leveranciers van de Duitschers hebben nu het groot woorD. Neen, de toekomst blijft onzeker. En wij zijn geneigd, bij het sluiten van dit oorlogsdagboek, de hulpe Gods nogmaals in te roepen: "Mane nobiscum, Domine, quoniam advesperacit!" Blijf bij ons, Heere, want het wordt avond!.