Volgens een definitie bij het oorspronkelijk ontwerp van de wet van 10 april 1841 over de buurtwegen, is er sprake van een buurtweg wanneer deze weg, ongeacht het vervoermiddel, wettelijk erkend wordt als noodzakelijk voor alle bewoners van één of meer gemeenten, of van een deel van een gemeente.

De Atlassen der Buurtwegen werden opgemaakt in uitvoering de wet van 10 april 1841. De wetgever wilde in 1841 ondubbelzinnig aanduiden welke kleine wegen een openbaar karakter hadden. Bedoeling was dus een inventarisatie te maken van alle "openbare" wegen en "private wegen met openbare erfdienstbaarheid". De atlas maakt een onderscheid in buurtwegen en voetwegen (sentiers). Voetwegen zijn smalle wegen (soms maar 1 meter breed) en de bedding behoort gewoonlijk toe aan de aangelanden. Per toenmalige gemeente werd een atlas opgemaakt, met uitzondering van een aantal stadskernen.

De 'Atlas des Communications vicinales de la commune d'Opwyck' kwam klaar in 1843, met een algemeen plan (verzamelplan, schaal 1:10.000), 16 detailplannen (schaal 1:2.500) en 60 bladen met toelichtingen, legende en tabellen. De elementen op het terrein werden ingezameld door Vandersnick (beëdigd landmeter te Geraardsbergen). De Atlas is gedateerd 1 november 1843. Onderworpen aan openbaar onderzoek op 30 april 1845 (2 maanden). Er werden geen bezwaren ingediend. Vastgelegd door de Bestendige Deputatie van de provincie Brabant op 17 september 1846.

De 'Atlas des Communications vicinales de la commune de Maxenzeel' kwam 1844 tot stand, met een algemeen plan (verzamelplan, schaal 1:10.000), 3 detailplannen (schaal 1:2.500) en 14 bladen met colofon, toelichtingen, legende en tabellen. De elementen op het terrein werden ingezameld door Hubert (landmeter 1ste klasse te Brussel. De Atlas is gedateerd 1 juni 1844. Onderworpen aan openbaar onderzoek op 5 mei 1845 (2 maanden). Vastgelegd door de Bestendige Deputatie van de provincie Brabant op 5 februari 1846.

In de Atlas van Opwijk werden 113 genummerde buurtwegen vastgelegd. In deze van Mazenzele 45. Hiervan werden er in de loop van jaren enkele afgeschaft.

Elke atlas is samengesteld uit overzichtsplannen, detailplannen en tabellen. Overzichtsplannen zijn één of meerdere plannen van de betreffende atlasgemeente met aanduiding van de omtrekken van deelgebieden, die genummerd zijn; de nummering van de deelgebieden verwijst naar het nummer van het detailplan; de schaal waarin de overzichtsplannen zijn opgemaakt is meestal 1/10.000. De detailplannen zijn meestal opgemaakt op kaartschaal 1/2.500; in enkele gevallen zijn ze opgemaakt op een andere schaal, bijvoorbeeld in stedelijke centra en buitengebieden).

De Atlassen der Buurtwegen bezitten nu, na ca. 180 jaar, nog volledige rechtskracht, uiteraard rekening houdende met de officiële (wettelijke) wijzigingen die in de loop der jaren aangebracht werden.

De Atlassen (met de wijzigingen) vormen nog steeds de meest correcte en volledige inventaris van de Buurtwegen en Trage Wegen.
Daarnaast zijn er ook nog een aantal andere 'openbare' of publieke wegen, zoals, voor Opwijk, Leirekensroute (vroegere spoorwegbedding), gemeentelijke wegen die later aangelegd werden, alternatieve wegen die gerealiseerd werden na de aanleg van de spoorwegen, nieuwe verkavelingwegen, aanvankelijk particuliere wegen en loswegen die tot het openbaar domein geëvolueerd zijn...
En uiteraard zijn er nog de loswegen en enkele privé wegen (particuliere) wegen die in principe enkel door de eigenaar en/of belanghebbende kunnen gebruikt worden (bijvoorbeeld door landbouwers om hun velden te bereiken). Zie ook 'Usucapio'.

Een groot gedeelte van de buurtwegen bestaat uit voet- en fietswegen. De wegen en paden doorkruisen de gemeente in alle richtingen. Zij vormen doorgaans een korte weg tussen de wijken onderling en tussen de afgelegen wijken en de dorpscentra. In veel gevallen volgen zij het traject van onze eeuwenoude kerkwegen, molenwegen, marktwegen,...
Veelal zijn deze wegen, indien zij degelijk onderhouden worden, een veilig alternatief voor de schoolgaande jeugd, voor de wandelaars en voor de fietsers.

Het gemeentebestuur staat wettelijk in voor het toezicht op het behoud en voor het degelijk onderhoud van alle buurtwegen (in eigendom van de gemeente of publiekrechtelijke erfdienstbaarheid van openbaar nut).

De afschaffing, verplaatsing, rechttrekking,... van buurtwegen, dus ook van onze voetwegen, is onderworpen aan een strikte reglementering en procedures.

Een degelijke staat van de wegen zal uiteraard hun gebruik aanwakkeren. Het gebrek aan onderhoud en hun verval worden door sommigen aangegrepen om ze af te sluiten, ze in te palmen en ze eventueel te laten verdwijnen!

Een regelmatig gebruik van de wegen en paden is dan ook het beste middel om het reëel behoud en het in goede staat bewaren van de voetwegen, af te dwingen.

Geregeld worden aanpassingen aan het tracé van buurtwegen nagestreefd. In vele gevallen dienen dergelijke wijzigingen slechts de strikt persoonlijke belangen van een aanpalende eigenaar. Doorgaans vormen zij echter een praktisch nadeel voor de gebruikers van de wegen.

Onze heemkundige vereniging is uiteraard een grote voorstander van de herwaardering en van het gebruik van onze vaak aloude voet- en andere buurtwegen.

Usucapio

Indien de wegenis niet (als ‘Chemin’ of ‘Sentier’) werd opgenomen in de Atlas, kan een publiek recht van overgang/doorgang als erfdienstbaarheid van openbaar nut door de gemeente alsnog worden opgevorderd indien de gemeente kan aantonen dat de weg gedurende 30 jaar publiek gebruikt is geworden door haar inwoners.

Dit is de zogenaamde vestiging van een publieke erfdienstbaarheid door “usucapio”.

Om van usucapio te kunnen spreken moet er sprake zijn van een deugdelijk bezit in de zin van art. 2229 B.W., m.n. “een voortdurend en onafgebroken, ongestoord, openbaar, niet dubbelzinning bezit als eigenaar” en dit gedurende een periode van minstens 30 jaar.

Als bewoner dient men dus niet te bewijzen dat de wegenis reeds meer dan 30 jaar niet meer publiekelijk als doorgang wordt gebruikt.

Het is daarentegen de gemeente die moet bewijzen dat de wegenis gedurende 30 jaar wél onafgebroken en voortdurend door het publiek aangewend is geworden.

De Wet op de Buurtwegen mag dan wel dateren van 10 april 1841, zij zorgde er wel voor dat onze buurtwegen juridisch goed beschermd zijn. Aangezien buurtwegen een aanzienlijk deel van onze wegen vormen, is deze wetgeving nog steeds brandend actueel.
Onder het voorwendsel van administratieve vereenvoudiging en verduidelijking zou het juridisch kader van de buurtwegen dus kunnen wijzigen. Maar men kan gerust stellen dat het huidige kader vooralsnog de meeste garanties biedt op het behoud, het herstel en de ontwikkeling van het buurtwegennet.
Wat er voornamelijk schort is de handhaving van de wet op het terrein, niet de wet zelf.

Volgende punten uit de wet vormen de hoeksteen van het stevige juridische statuut:

Decreet houdende de gemeentewegen. Datum: 03/05/2019

Het nieuwe Gemeentewegendecreet dat op 1 september 2019 in werking trad, geldt voor alle gemeentewegen, ongeacht of het gaat om buurtwegen, trage wegen of gewone wegen. De eerbiedwaardige buurtwegenwet van 1841 behoort dus tot de geschiedenis.

Krachtlijnen van het decreet:

De doelstelling van het Gemeentewegendecreet is drieledig en bestaat erin om:

 Enkele relevante bepalingen:

De volgende regelingen worden opgeheven:
1° de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, laatst gewijzigd bij het decreet van 4 april 2014;
2° het besluit van de Vlaamse Regering van 20 juni 2014 tot vaststelling van nadere regels voor de organisatie van het openbaar onderzoek inzake buurtwegen.

Artikel 84.

De provinciale reglementen, aangenomen ter uitvoering van de wet van 10 april 1841 op de buurtwegen, worden van rechtswege opgeheven.

Artikel 85.

Alle gemeentelijke wegen en buurtwegen in de zin van de wet van 10 april 1841 op de buurtwegen die bestaan op 1 september 2019, worden voor de toepassing van dit decreet geacht een gemeenteweg te zijn.

Gebruik van buurtwegen

Een buurt- of voetweg mag in principe door iedereen worden gebruikt, zowel door gemotoriseerd als niet gemotoriseerd vervoer, fietsers, ruiters en voetgangers.
Echter is dit gemengd verkeer niet overal wenselijk. Zeker voor voetwegen is het door de beperkte breedte soms onmogelijk om dit gemengd verkeer op een veilige manier toe te laten.
Het is aan de gemeenteraad om de bestemming van de (voet)weg te bepalen. Door het opmaken van een aanvullend politiereglement met passende bebording kunnen gebruiksbeperkingen worden opgelegd.

Onderhoud van buurtwegen

De gemeente heeft de verplichting om de buurtwegen ten allen tijden open en toegankelijk te houden.
Het is tevens aan de gemeente om in te staan voor het onderhoud van de wegzate van de buurtweg. Hierbij is het niet van belang of deze weg openbaar domein is of op een privaat perceel ligt. De gemeente mag in het laatste geval zich enkel beperken in het onderhoud van de breedte van de bedding zoals opgenomen in de Atlas der Buurtwegen en in deze zone snoeiwerken uitvoeren.

Regelgeving en literatuur voor buurtwegen en andere landelijke wegen

•	Buurtweg, pagina Wikipedia, De vrije bibliotheek.
•	Trage weg, pagina Wikipedia, De vrije bibliotheek.
•	Wet van 10 april 1841 op de buurtwegen (authentieke bron, geactualiseerd, opgeheven door het Decreet houdende de gemeentewegen van 3 mei 2019)
•	Decreet houdende de gemeentewegen 03/05/2019 - 12/08/2019 - 01/09/2019.
•	Artikel Gemeente is heer en meester met nieuwe Gemeentewegendecreet, door Stefanie François, op de website www.stibbe.com.
•	Artikel Afgesloten buurtwegen, trage wegen of gemeentewegen worden nooit meer privéterrein wegens ‘niet-gebruik’. Decreet houdende de gemeentewegen, op een webpagina van www.deplalaw.be/.
•	Het juridisch statuut van buurtwegen, door Patrick Vandierendonck, Jura Falconis, 1976-77, p 45-68.
•	Onze buurtwegen juridisch bekeken. Een brochure voor gemeentebesturen en gebruikers, door Anne Mie Draye, 2002. (pdf)
•	De Atlas der Buurtwegen: een vergeten (cartografisch) erfgoed, door Greta Deruyter en Marc Antrop, 2003. (pdf)
•	Wegwijzer trage wegen: Praktische tips, voorbeelden en informatie, door Steven Clays, Iris Lauwaert en Freek Verdonck, Trage wegen v.z.w., 2005.
•	Praktijkboek trage wegen: voor lokale besturen, door Steven Clays en Freek Verdonckt, Trage wegen v.z.w., 2005. (pdf)
•	Over trage wegen, Landelijke gilden, 2008.
•	De atlassen van de buurtwegen (ca.1841-1845) Een miskend cartografisch patrimonium, door Jean-Marie Yante, Tijdschrift van het Gemeentekrediet, 49ste jaar, nr. 193, 1995/3
•	Nieuw provinciaal politiereglement op de buurtwegen (Besluit van de provincieraad van 28 april 2009, opgeheven door het Decreet houdende de gemeentewegen van 3 mei 2019). (pdf)
•	Overzicht juridische statuten van trage wegen, Trage wegen v.z.w., Praktijkdagen trage wegen 12 oktober 2010. (pdf)
•	De rol van de notaris bij buurtwegen en waterlopen, door Sarah Maes, 2015. (pdf)
•	Een bewogen geschiedenis: Het archief van het bestuur der gemeentewegen, Algemeen Rijksarchief, 2014.
•	De Provincie Vlaams-Brabant en haar buurt en voetwegen, provincie Vlaams-Brabant.
•	Brochure 'Trage wegen & Buurtwegen', provincie Oost-Vlaanderen, 2019. (pdf)
•	De webpagina's https://landelijk.vlaanderen/domeinen/federale-regelgeving/buurtwegen/
•	Studie De Atlas der Buurtwegen als archiefbron en basis voor de uitbouw van een netwerk van trage wegen in het Vlaams en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Deel 2: Bijlagen, door Greta Deruyter, 2005.
•	Artikel Met doornen en distelen bezaaid: de gevaren van niet-opengestelde buurtwegen. Een kompas door het moeras voor lokale besturen, op de webste www.gdena-advocaten.be.
•	Commentaarnota Buurtwegen van Landelijk Vlaanderen
•	VLM - Discussietekst - Dialoogdag - Trage Wegen (pdf)
•	Diapresentatie praatavond 'Buurtwegen in Opwijk en Mazenzele', 12-nov. 2003

Vlaams-Brabants geoloket buurtwegen online

Als laatste in de rij van de Vlaamse provincies werden ook de kaarten (plannen) van de Vlaams-Brabantse atlassen -dus ook die van Opwijk en Mazenzele- van de buurtwegen op het internet geplaatst.

De samengevoegde gedetailleerde kaarten zijn tot in alle details inzoombaar. Voor elke weg kan de overeenkomende Algemene tabel opgevraagd worden. Alle (officiële) wijzigingen sinds midden 19de eeuw die bij het provinciebestuur gekend zijn (verplaatsingen, afschaffingen, versmallingen, verbredingen,...) zijn op het plan in een andere vorm en kleur aangeduid. Men kan ook voor elk van deze wijzigingen het goedgekeurd document opvragen (plan met opmetingen,...). Er kunnen diverse achtergrondlagen en huidige 'percelen en gebouwen',... ingeschakeld worden.
Webpagina: http://geo.vlaamsbrabant.be/atlasbuurtwegen/

Op de webpagina https://geo.vlaamsbrabant.be/mobiliteit/ krijgen wij hetzelfde resultaat. Hier moet men wel de keuze 'Atlas der Buurtwegen' inschakelen. Men heeft hier wel mogelijkheid onder meer om in de kaartlagen diverse bovenlokale aanduidingen in te schakelen (bijvoorbeeld grote lokale wegen,...) en diverse achtergrondlagen. De kaart geeft ons ook de Buurtwegen,... van het ganse Vlaamse Gewest en omliggende gemeenten.

Link naar vzw Trage Wegen: www.tragewegen.be

Meer info over de buurtwegen, de wet van 1841, de atlassen van Opwijk en Mazenzele,...: zie ook de diapresentatie 12.11.2003.